همه چیز درباره بذرمال و پرایمینگ

یکی از اهداف ارتقاء سطح سلامتی جامعه، غنی سازی فراورده های کشاورزی است. یکی از راهای آن غنی سازی از طریق بذرمال است. به فرآیند افزودن مواد شیمیایی برای حفاظت بذر در مقابل پاتوژن ها یا بهبود جوانه زنی، بذرمال می گویند.

از مزایاي بذرمال می­ توان علاوه بر افزایش غلظت عناصر غذایی در قسمت هاي خوراکی و دانه گیاه و تامین سلامت جامعه، به ارتقاء میزان عملکرد و تولید نیز اشاره نمود. بذرمال کردن و پوشش دهی بذر جهت افزایش زمان انبارداری یا زنده ماندن بذر در طبیعت استفاده می شود.

در ایران به دلیل گستردگی کمبود عناصر کم مصرف به ویژه روي(Zn)  روش بذرمال یک روش مناسب برای تامین نیاز غذایی گیاهان همراه با سایر کودها خواهد بود  که امروزه کاربرد فراوانی دارد. همچنین بذرمال روش مقرون به صرفه و مناسبی براي تامین نسبی نیاز غذایی ریزمغذي ها براي گیاهان خواهد بود.

یکی از عوامل استفاده از بذرمال کمک به جوانه زنی بذور می­ باشد. حتی یک خاک زراعی خوب نیز ممکن است دارای یک یا چند عامل محدود کننده جوانه زنی بذر و رشد اولیه گیاه باشد. این عوامل عبارتند از : فیزیکی، شیمیایی و میکروبی.

عوامل فیزیکی در بذرمال

• تهویه نامناسب خاک
• درصد بالای ذرات رس: که موجب چسبندگی زیاد ذرات خاک می شود
•  درصد بالای ذرات شن : که موجب کاهش ظرفیت نگهداری آب خاک می­شود

عوامل شیمیایی

• وجود سدیم قابل تبادل (سدیم آزاد) در خاک موجب شوری خاک و در نتیجه منفی شدن فشار اسمزی خاک می شود همچنین از جذب آب توسط بذر جلوگیری می­کند و قدرت جوانه زنی و رشد اولیه گیاه را کاهش می­دهد و موجب گیاه سوزی می­گردد.

عوامل میکروبی پرایمینگ

وجود میکروارگانیسم ­های غیر مفید در خاک که با ترشح توکسین (سم) موجب اختلال در جوانه زنی بذر و کاهش رشد اولیه گیاه می گردند. همچنین با میکروارگانیسم­ های مفید خاک بر سر منابع غذایی و فضا در رقابت می­باشند.

لازم به ذکر است که افزایش جمعیت میکرو ارگانیسم ­های مضر در خاک تحت تأثیر عوامل محدود کننده فیزیکی و شیمیایی خاک بوده که موجب کاهش حاصل خیزی خاک می­گردد.

دلایل فوق که به طور خلاصه بیان شد در صورتی که محیطی را که بذر در آن قرار می­گیرد از این عوامل دور کنیم موفقیت در جوانه زنی و رشد اولیه گیاه را بالا برده ایم به همین دلیل بذرمال کردن اهمیت بسزایی پیدا کرده است.  بذرمال کردن با یک بذرمال مناسب موجب یکنواختی سطح جوانه زنی بذور و یکسان سبزشدن سطح مزرعه می­شود. بذر مال باعث ایجاد سیستم ریشه اولیه و ریشه­ های ثانویه (جاذب) قوی در گیاه می­گردد.

رشد ریشه گیاه، متاثر از محیط اطراف خود به ویژه میکروارگانیسم های همزیست می باشد که در میان جوامع میکروبی، باکتری های ریزوسفری محرک رشد گیاه (PGPR) از اهمیت ویژه ای برخوردارند. استفاده از کودهای بذرمال با داشتن هورمون های محرک رشد گیاه، اصلاح کننده ساختمان خاک است و نقش مهمی در کاهش استفاده از کودهای شیمیایی ایفا میکند.

در روش بذرمال معمولا مواد جامد پودری یا سوسپانسیون هایی از عناصرغذایی به عنوان پوششی روی بذر به کار می رود ولی به درون بذر وارد نمی شود. به این صورت که بذرهای پوشش داده شده با عناصر غذایی بعد از قرار گرفتن در خاک، این پوشش از بذور جدا شده سپس گیاه در طی فرآیند جوانه زنی از عناصر غذایی آزاد شده در خاک استفاده می­کند. عملیات بذرمال می­تواند به صورت دستی یا بوسیله ادوات خاص مانند محفظه دوار، بشکه و یا همزمان با ضدعفونی بذور انجام پذیرد.

بنابراین با اعمال چنین روش هایی و کشت بذور غنی شده به طور طبیعی دانه­ هاي مغذي تولید می شود که غنی از مواد غذایی خواهد بود. استفاده از بذور غنی شده به افزایش کیفیت دانه مانند افزایش درصد پروتئین و غلظت عناصر ریزمغذي می انجامد و در کشت هاي بعدي، قدرت جوانه زنی بهبود یافته و محصول از استقرار و رشد اولیه مطلوب تري برخوردار خواهد شد.

انتخاب یک بذرمال بطور کلی به این شرایط بستگی دارد

1- نیازهای غذایی گیاه مورد نظر

2 – قوه نامیه و انرژی جوانه زنی بذر

3 – اندازه بذر (درشت یا ریز)

4- خصوصیات فیزیکی خاک

5 – خصوصیات شیمیایی خاک

اهداف مدنظر ما از بذرمال کردن

گاهی بذرمال کردن برای تغذیه گیاه از منابع غذایی موجود در خاک توسط میکرو ارگانیسم ها می ­باشد و یا در اختیار گذاشتن ریز مغذی ها برای گیاه می­باشد و یا به وسیله هورمون های رشد و تنظیم کننده رشد موجب تحریک جوانه زنی بذر و ریشه زنی گیاه را فراهم می کنیم. به همین منظور گاهی می­توان یک یا دو یا چند هدف را همزمان دنبال کرد. اما بطور کلی هدف اولیه از بذرمال کردن یکنواختی جوانه زنی بذر و رشد اولیه گیاه و در نتیجه سطح سبز یکنواخت و مطلوب مزرعه می باشد. کمبودهای غذایی گیاه را بعد از استقرار آن می توان جبران نمود.

روش مصرف بذرمال کردن

• مخلوط کردن بذر و بذرمال در یک میکسر

بستگی به میزان ظرفیت میکسر، ابتدا بذر را در آن ریخته سپس مقداری لازم از بذرمال را در مقدار کافی آب (دو برابر حجم خود) رقیق کرده تا محلول یکنواختی بدست آید. سپس محلول بدست آمده را در حالی که میکسر در حال چرخش است به میکسر اضافه کرده و خوب هم میزنیم تا بذور به طور یکنواخت به محلول بذرمال آغشته شود. سپس بذرها را در سایه خشک نمونه و کشت انجام می گیرد.

• مقدار معینی از بذر را روی پلاستیک روی زمین پهن کنید

مقدار لازم از بذرمال را با مقدار کافی آب ( دو برابر حجم خود) رقیق کرده  سپس  محلول بذرمال رقیق شده را داخل مخزن سمپاش ریخته و به وسیله ی سم پاش روی بذور اسپری کرده و روی پلاستیک همزمان بذر و بذرمال را خوب هم بزنید تا به صورت یکنواخت به بذر آغشته شود و تا زمانی که بذرها به صورت یکنواخت به بذرمال آغشته شوند، محلول رقیق شده بذرمال را روی بذرها می پاشند. پس از مخلوط کردن و خشک شدن، بذرها آماده کشت می­باشند.

به طور کلی برای بذر مال کردن بذر، ابتدا بذرها را درون بشکه دوار یا روی نایلون پلاستیکی ریخته و به تدریج کود را روی بذرها به طور یکنواخت پاشیده شود و بذرها زیر و رو می­ گردد تا تمام آنها با کود آغشته شوند. سپس بذرها را به مدت 5 تا 10 دقیقه در سایه پهن گردیده و پس از خشک شدن بلافاصله اقدام به کشت می­گردد.

روش مصرف غوطه ور کردن نشاء

ابتدا مایع بذرمال را با آب مخلوط کرده سپس به تدریج نشاء­های مورد نیاز برای کاشت را از خزانه خارج کرده و ریشه ­ها را با محلول آغشته کرده سپس نشاء­ها را به زمین اصلی منتقل می کنیم.

مزایای استفاده از بذر مال کردن

• استقرار بهینه گیاهچه بر اثر جوانه زنی و رشد ریشه هاي اولیه
• تقویت و گسترش سیستم ریشه و تارهای کشنده
• افزایش جذب آب و عناصر غذایی به دلیل حجم مناسب ریشه و تماس آن با حجم بیشتري از خاك
• کمک به کاهش مصرف و جذب بهینه کودهای شیمیایی
• تبدیل عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم از فرم غیر قابل جذب به فرم قابل جذب برای گیاه
• افزایش قدرت جذب عناصر از جمله عناصر ریزمغذی نظیر آهن و روی
• افزایش مقاومت گیاه در برابر عوامل بیماری زا مانند پوسیدگی ریشه، بوته میری و تنش های محیطی مانند خشکی و شوری به دلیل تولید گیاهچه قوي و سالم
• افزایش تقویت بنیه گیاهچه، افزایش درصد جوانه زنی
• ازدیاد وزن خشک بخش های هوایی و ریشه گیاه
• افزایش طول گیاه، قطر ساقه، تعداد شاخه_­ها، میزان گلدهی، انبوهی تارهای موئین ریشه، افزایش وزن دانه و محصول
• سهولت فراگیر شدن عملیات بذرمال به دلیل عدم لزوم هر گونه عملیات اضافه در مزرعه
• مقرون به صرفه بودن عملیات بذرمال توسط مراکز عمل آوري بذر و حتی توسط خود کشاورز
• غنی شدن دانه محصول تولیدي و افزایش ارزش غذایی آن
• افزایش تولید و عملکرد در واحد سطح

پرایمینگ بذر

پرایمینگ بذر به عنوان یک روش معمول به منظور افزایش سرعت و یکنواختی جوانه زنی در مزرعه، افزایش بنیه و ظهور گیاهان مقاوم و در نتیجه رسیدن گیاهان پاییزه به درجه ای از تحمل به سرما محسوب می­شود.

پرایمینگ بذر عبارت اند از خسیاندن بذر در یک محلول، که طی آن فرایندهای فیزیولوژیکی در بذر فعال شده ولی مانع از ظهور ریشه چه و جوانه زنی می شود. پرایمینگ به تیمارهای خاصی گفته می­ شود که برای افزایش درصد و یکنواختی جوانه زنی بذر و بهبود رشد گیاهچه ­ها و شاخص ­های بنیه­ی بذر در برابر تنش های محیطی به کار گرفته می­ شود و شامل فرایندی است که طی آن تا اندازه ای به بذر اجازه جذب آب داده می ­شود که فعالیت فیزیولوژیکی جوانه زنی شروع شود ولی خروج ریشه ­چه رخ ندهد. به عبارت دیگر بذر تا مرحله جذب آب پیش می­ رود، اما وارد مرحله سوم نمی­ شود. سپس بذرها خشک می شوند و تا زمان کاشت نگهداری می شوند.

تحقیقات زیادی بر روی تاثیرات فیژیولوژیکی و بیوشیمیایی پرایمینگ بر روی بذرهای مختلف انجام شده که در این تحقیقات پرایمینگ قادر به بهبود فرایند جوانه زنی و ایجاد مقاومت در برابر تنش های محیطی می­شود. به طوری که در پرایمینگ بذر با عناصر غذایی، بعد از قرار گرفتن بذر در خاک در ساعات اولیه جوانه زنی، مقادیر زیادی عناصر غذایی در اختیار جنین در حال رشد می باشد. بنابراین در طول فرایند جوانه زنی، ریشه های خارج شده از بذر که قبلا از عناصر غذایی استفاده کردند برای دستیابی به عناصر غذایی بیشتر درخاک،  توسعه می یابند.

برای انجام این کار، پرایمینگ بذر را با میزان آب مورد نیاز مخلوط کرده و این مخلوط به سرعت ظرف مدت 20 دقیقه جذب بذر می­ شود. پرایمینگ بذر باعث بهبود جوانه زنی، افزایش سرعت جوانه زنی بذور در مزرعه خصوصا در شرایط نامساعد از جمله پایین بودن درجه حرارت و کمبود رطوبت می­ شود. مهمترین مزیت این تکنیک افزایش سرعت و درصد جوانه زنی بذر به ویژه تحت تنش ­های محیطی (خشکی و سرما) در گیاهان زراعی و غیرزراعی می باشد. بنابراین بذر پرایم شده حتی تحت تنش های محیطی (سرما) زودتر جوانه می­ زند.

استفاده از بذرمال و پرایمینگ بذر از جمله روش های تیمار و ارتقای کیفیت بذر می­­ باشد و تحقیقات زیادی جهت مقایسه بذرمال و پرایمینگ بذر انجام شده و کارایی بهتر پرایمینگ بذر در مقایسه با بذرمال را نشان می دهد اما به طور کلی انتخاب هر کدام از این روش ها بستگی به جنبه های اقتصادی دارد.