روش و فرآیند پوساندن کود دامی

کود دامی چیست؟

کود های حیوانی یا دامی نوعی از کود آلی هستند که از فضولات حیوانات مختلف از جمله  اسب، گاو، گوسفند و مرغ  و مجموعه ای از مواد بستری، ادرار و مدفوع آنها بدست می آیند. کود دامی در زراعت جهت اصلاح بافت و ساختار خاک، تغذیه گیاهان، تحرک عناصر غذایی در خاک و جذب بهتر به وسیله ریشه گیاه و همچنین افزایش ظرفیت نگهداری عناصر غذایی به کار می­رود که در نهایت منجر به افزایش محصول خواهد شد.

کدام کود دامی بهتر است؟

این نوع کود دارای مقادیر مختلفی از ازت می باشد که بسته به نوع منشاء آن فرق می­کند، به طور کلی هرچه جثه حیوانی که کود از آن به دست می­ آید کوچکتر باشد،کود دامی قوی تر است، مثلا کود گوسفندی از کود گاوی قوی تر بوده و کود مرغی از گوسفندی بهتر است. بنابراین کودهای دامی از لحاظ غنی بودن عناصر به ترتیب مرغی، گوسفندی و گاوی می باشد.

هر کدام از کود های دامی وحیوانی کاربرد خاص خود را دارد، اما از همه پر کاربرد تر در زراعت گلخانه ه­ا، کود گاوی و گوسفندی می­ باشد که بیشتر در کشت خاکی جهت آماده نمودن زمین به همراه خاک برگ و ماسه وکودهای شیمیایی به کار می رود.

خصوصیات انواع کود های دامی

• کود اسبی

کود اسبی نسبتا خشک است، از ازت غنی بوده، به سرعت تخمیر شده و حرارت زیاد تولید می­کند و به آن کود گرم نیز می­گویند. در اراضی سرد و مرطوب مصرف کود اسبی بر سایر کودها ترجیح دارد، قابلیت استفاده عناصر غذایی آن متوسط می باشد.از آنجایی که اسب مقدار زیادی علف هرز می­خورد و غذای خود را نرم نمی­کند بنابراین تعدادی از بذور علف هرز سالم از دستگاه گوارش آن عبور می­کند بنابراین کود اسبی علف هرز زیادی دارد.

• کود گوسفندی

این کود بسیار خشک است و به دلیل نداشتن بستر، نسبتا زود تجزیه شده و مورد استفاده قرار می­گیرد و از نظر حرارت تولیدی نسبتا گرم است.

• کود گاوی

میزان آب و رطوبت آن بیشتر از کود اسبی است و به دلیل بستری که از کاه دارد به کندی تجزیه می شود و حرارت آن به سرعت بالا نمی رود و به نام کود سرد معروف است. از آنجایی که گاو مقدار زیادی علف می خورد و به خوبی آنها را نرم و خورد می کند در نتیجه کود گاوی بذر علف هرز کمتری دارد. آزاد سازی عناصر غذایی از کود گاوی ممکن است بیش از 4 ماه طول بکشد.

• کود مرغی

از نظر مواد غذایی بسیار غنی است و مقدار مصرف آن بایستی به مقدار کم و با احتیاط صورت گیرد، بهتر است برای جلوگیری از سوختگی گیاه آن را با سایر کودها مخلوط کرد. به خاطر بستر خاک اره که دارند نسبت کربن در این کود بالا است.

ترکیب مواد معدنی موجود در چند نوع کود دامی رایج

مقایسه خصوصیات شیمیایی کود دامی پوسیده با ورمی کمپوست

نشانه های کود دامی پوسیده شده

کود های دامی از لحاظ درصد عناصر متفاوت می­باشند و میزان آمونیاک و ازت در کودهای تازه نسبت به کود پوسیده فراوان است که در اثر استفاده مستقیم موجب مسمومیت و سوختن گیاه می­ گردد.کود مورد استفاده می بایست کاملا پوسیده بوده و عاری از آفات و بذور علف های هرز باشد. البته معمولا به علت تغذیه دام ها از علف های هرز، طبیعتا بذور این گیاهان در فضولات حیوانات دیده می­شود چون  بذور علف های هرز با هسته های کوچک و مقاوم، به راحتی از درون سیستم گوارشی حیوان دست نخورده عبور کرده و دفع می شود و در صورتی که دپو نشود و نیز پوسیده نگردد، قوه نامیه خود را نیز از دست نداده و در فاصله زمانی مناسب شروع به رشد و نمو می نماید اما در صورت پوسیده بودن کودها و سرند نمودن مناسب کود این مشکل برطرف می­شود. به علت جلوگیری از سرایت آفات و لارو حشرات به خاک باغ و محل کشت، روش پوساندن را باید دور از محل کشت و باغ انجام دهید.

فرآیند دپو و انباشته کردن کودهای دامی تا اندازه ای می­تواند باعث از بین رفتن بذر علف های هرز گردد اما از بین رفتن بذرها به دو عامل مهم بستگی دارد. یکی زمان دپو شدن و دیگری دمای درون دپو است.  برخی از بذرها برای از بین رفتن به دمای بالای 55 درجه سانتی گراد آن هم به مدت حدود 30 روز نیاز دارند. به همین دلیل است که میزان بذر علف هرز در بسیاری از نقاط سرد دپوی کود های حیوانی و حتی کمپوست بسیار بالا است. بنابراین مشاهده می­گردد که پروسه پوساندن کود دامی و کمپوست پروسه ای طولانی و زمان بر می­باشد.

کود پوسیده دارای نشانه های مختلفی است، کود پوسیده بوی تند فضولات حیوانی را نمی دهد، نرم است و اگر دست را داخل آن فرو کنیم گرمای خاصی احساس می شود. رنگ کود پوسیده نیز روشن است و اصولا هرچه کود پوسیده تر باشد رنگ آن روشن تر می­گردد.

روش آماده سازی کود حیوانی

در استفاده از کود دامی باید دقت نمود که اولا کود را سرند نموده، ثانیا کود پوسیده استفاده نمود زیرا کود نپوسیده نه تنها باعث تقویت خاک نمی­شود، بلکه موجب کاهش نیتروژن خاک نیز می­گردد، زیرا برای پوسیده شدن در خاک، بخشی از ازت خاک را نیز جذب می­نماید و به این ترتیب خاک فقیرتر می­گردد.

کودهای حیوانی با افزودن کود شیمیایی (اوره) و افزودن رطوبت (دپو نمودن و ریختن خاک و یا ماسه بادی بر روی آن) بطور کامل و واقعی فرآوری و پوسانده نمی­شود، بلکه فقط کاه و کلش ها و بخشی از بذر علف های موجود در آن پوسانده می­گردد. ابتداکود حیوانی را کاملا بوسیله پمپ سمپاش آبپاشی نموده تا کاملا مرطوب گردد. دقت نمایید که خیس نگردد یعنی هنگامی که کود را در مشت می فشارید آب خارج نشود. بعد از دو روز می­توان کود گوگرد پودری را با کود حیوانی کاملا مخلوط ­کنید.

• مرحله اول

برای پوساندن کود دامی بهتر است، از یک چاله برای انبار نمودن کود استفاده شود، البته می­توان کود را در روی زمین نیز دپو نمود. کود نپوسیده دامی را در چاله ریخته و به اندازه یک چهارم آن کاه و کلش یا خاک نرم یا شن اضافه می­کنیم. وجود کاه و کلش موجب تسریع فرآیند تخمیر کود و همچنین سبب تامین سلولز مورد نیاز میکروارگانسیم­ها می­گردد، سپس به ازای هر تن کاه و کلش 100 تا 150 کیلوگرم اوره اضافه می­کنیم و مخلوط حاصل را به طور یکنواخت مخلوط نموده و روی آن را با نایلون کاملا می­پوشانیم تا ورودی هوا نداشته باشد.

• مرحله دوم

بعد از مدت یک ماه کود را دوباره زیر رو نمایید اگر متوجه شدید رطوبت کود کم شده آن را به وسیله پمپ سمپاش آبپاشی کنید و سپس روی کود را بپوشانید و بعد از 3 تا 4 ماه کود دامی به کلی می­پوسد و آماده استفاده می­گردد. پوسیدگی کود سبب می شود که از میزان بذر علف های هرز و آلودگی به امراض و حشرات کاسته شود.

درصورت اضافه کردن گوگرد پودری، در طی فرآیند تجزیه برخی از باکتری­ها که در کودهای حیوانی موجود است گوگرد را تجزیه می­کند و طی این تجزیه گاز هیدورژن و اسید سولفوریک خارج می­گردد و آفات ها و لارو حشرات را ازبین می برد و اسید سولفوریک باعث کم شدن pH و EC کود می­گردد و شوری کود را از بین می برد. رطوبت موجود نیز آمونیاک و ازت غیر قابل جذب را آزاد می­کند. در طی این فرآیند نیز می­توان از باکتری EM استفاده کرد.

زئولیت نیز یکی دیگر از موادی است که از آن به منظور فرآوری و افزایش تاثیر کود حیوانی استفاده می­شود.  زئولیت‌ها گروهي از آلومينوسيليكات‌هاي هيدراته متبلور با خلل و فرج‌هاي ريز هـستند كه حاوي كاتيون‌هاي قابل تبادل می­باشند ومولكول‌ها‌ي آب و همچنين كاتيون‌ها به ‌راحتي مي‌توانند در داخل شبكه حركت كنند و به طور برگشت‌ پذير آب را جذب و آزاد مي‌كنند. این ماده به دليل داشتن ظرفيت تبادل كاتيوني بالا و قرارگرفتن بعضي از كاتيون‌های آمونيوم در شبكه خود علاوه بر نقش اصلاح‌كنندگي در خاك، مي‌توانند نقش تغذيه ­اي داشته و باعث بهبود رشد گياه مخصوصاً در اراضي با قابليت تبادل كاتيوني پائين يعني زمين‌هاي شني شوند.

زئولیت به عنوان موادی با منشاء طبیعی و با قابلیت تبادل کاتیونی مناسب و ساختمان مستحکم چنانچه در حين عمل‌آوري كمپوست‌هاي دامي، بـه كودهاي دامي تازه اضافه شوند، شرايط تهويه بـراي فعاليـت ميكروارگانيسم‌هاي هوازي را فراهم مي‌كنند. همچنین باعث جذب مواد مغذي كود دامي مخصوصاً نيتروژن آن شده و از هدررفت نيتروژن موجود در كود دامي خواه به صورت آمونياك و يا به صورت آ‌بشویی جلوگیری می‌کنند. زئوليت‌ها با حداكثر كردن اثر كودها مانند يك كود كندرها (آهسته رهش)در خاك عمل كرده و به خاطر تخلخل شان باعث هوادهي خاك شده و نگهداري رطوبت خاك را بهبود مي‌بخشند و باعث آزادسازی تدریجی عناصر می­شود.

زئولیت از لحاظ قیمت به صرفه و اقتصادی می باشد و با داشتن ویژگی هایی از جمله جذب آمونیاک، جلوگیری از تصعید و آبشویی عناصر و همراه داشتن عناصر کودی مفید، می­توان با مصرف درست و صحیح زئولیت موجب صرفه جویی زیاد در مصرف کود حیوانی گردید و سبب بهبود عملکرد محصول می­شود. به طور کلی ﺗﺮﻛﻴﺐ زﺋﻮﻟﻴﺖ در ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ ﺳﺎزی ﻛﻮدﻫﺎی داﻣﻲ راه ﺣﻞ ﺑـﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ در ﻛﺎﻫﺶﺣﺠﻢ ﺑﻮ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﻮد داﻣﻲ در ﻧﮕﻬﺪاری ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ کمپوستی ﻏﻨﻲ که تماما مبنای زیستی دارد می باشد.

نحوه و میزان مصرف

جهت تعیین مقدار کود حیوانی به فاکتورهایی مانند ماده آلی خاک، نوع گیاه مورد کشت، بافت خاک، میزان باران باید توجه داشت. مثلا برای خاک هایی که از لحاظ ماده آلی فقیر باشند باید میزان کود حیوانی زیادتر مصرف نمود.  از طرفی خاک هایی که دارای بافت سبک هستند نسبت به خاک های سنگین مصرف کود حیوانی بیشتر خواهد بود و یا در مناطقی که داری باران زیادی باشند مصرف کود زیادتر خواهد شد.

کود حیوانی را در زراعت گیاهان پر ارزش به مقدار تقریبی 20 تا 40 تن در هکتار به خاک می دهند. کود حیوانی را معمولاً در زمان شروع عملیات تهیه بستر تا حداقل یک ماه قبل از کاشت بر سطح خاک می باشند و با وسایلی مانند گاو آهن، دیسک یا کولتیواتور با خاک سطحی و تا عمق حدود 15 سانتی متری مخلوط می نمائید. در زراعت های کوچک و سنتی کود حیوانی را به صورت کپه هائی(دپو) در مزرعه قرار می دهند و سپس آن را با بیل بر سطح خاک پراکنده ساخته و با خاک مخلوط می­کنند.

نکته مهم این است که استفاده از کودهای دامی تازه برای مزارع مضر می‌باشد و توصیه می‌شود حتما از کود دامی پوسیده برای مزارع خود استفاده کنید.