آنچه در این مطلب می خوانید
استفاده از اسید در سیستم آبیاری
این روز ها استفاده از اسید در سیستم های آبیاری مخصوصا باغات رواج زیادی پیدا کرده است و تبلیغ آن در شبکه های مجازی بسیار دیده می شود. استفاده از اسید ها مزایا و معایبی دارد که این مطلب آموزشی به تمام این موارد می پردازد.
گزارشات حاکی از آن است که ایران بیشتر در مناطق گرم و خشک و بعضا بیابانی واقع شده و در این مناطق اکثر خاک ها قلیایی بوده یا توسط آب هایی که دارای pH قلیایی هستند به مرور قلیایی شده اند این امر باعث سخت شدن خاک یا آهکی شدن خاک و به دنبال آن باعث کاهش نفوذ پذیری خاک و کاهش جذب عناصرمفید توسط ریشه گیاه درخاک می شود. امروزه یکی از اقداماتی که جهت کاهش قلیائیت خاک به کار می رود تزریق اسید در سیستم های آبیاری است. استفاده از اسید در سیستم های آبیاری جهت حفظ و نگهداری لوله ها و قطره چکان ها مخصوصا در شرایطی که آب از کیفیت پایین برخوردار است و احتمال رسوب در داخل قطره چکان ها وجود دارد، الزامی و ضروری است.
انواع اسید های قابل استفاده در سیستم های آبیاری
از انواع اسیدهای قابل استفاده در سیستم های آبیاری می توان اسیدکلریدریک، اسید نیتریک، اسید سولفوریک، اسید فسفریک را نام برد.
اسید کلریدریک
از این اسید به دلیل داشتن کلر حتی الامکان کمتر استفاده می شود چون با توجه به آزاد شدن کلر که آثار مسمومیت دارد، به خصوص در خاک هایی که کلر و سدیم زیادی دارند.
اسید نیتریک
اسید نیتریک می تواند به عنوان منبع ازت مورد استفاده قرار گیرد ولی باید به این نکته توجه کرد که ترکیبات این اسید خطرناک است.
اسید سولفوریک
اسید سولفوریک رایج ترین و فراوان ترین اسید می باشد و نسبتا کم خطر بوده و استفاده از آن راحت تر است.
این اسید همان اسید مورد استفاده در باطری ماشین می باشد. بر این اساس اسید سولفوریک در دسترس ترین مواد اصلاحی است که برای اصلاح خاک های شور و قلیایی توصیه می شود همچنین استفاده از اسید سولفوریک باعث جلوگیری از تجمع بی کربنات و سایر املاح در لوله ها و قطره چکان ها می شود.
مکانیسم واکنش اسید سولفوریک
مشکل اصلی خاک های شور و قلیا مربوط به سدیم چسبیده به سطح ذرات کلوئیدی خاک است. اسید سولفوریک اضافه شده به آب آبیاری با کربنات کلسیم (آهک) موجود در خاک واکنش داده و خنثی می شود و منجر به تشکیل سولفات کلسیم آبدار ( گچ کشاورزی) می شود که به دلیل سریع بودن واکنش فوق (خنثی شدن اسیدسولفوریک با آهک) اسید در خاک ماندگار نمی باشد که قادر به خسارت به ریشه گیاه بشود. کلسیم حاصل از انحلال گچ جایگزین سدیم چسبیده به سطح ذرات خاک می شود. سدیم آزاد شده که وارد محلول خاک شده است با آنیون سولفات آزاد شده از سولفات کلسیم نمک محلول سولفات سدیم را می سازد که همراه با آب آبیاری سدیم آزاد شده شسته شده و به تدریج از دسترس ریشه گیاه خارج می شود.
تفاوت گچ خام که به صورت انبوه به سطح خاک اضافه می شود با گچ حاصل از واکنش اسیدسولفوریک با آهک موجود در خاک در سرعت تاثیر گذاری آنها در اصلاح خصوصیات نامطلوب خاک های شور و قلیا می باشد.
استفاده از گچ خام کشاورزی بعد از دو سه سال حداکثر اثر اصلاحی گچ مشاهده می شود ولی در مورد استفاده از اسید سولفوریک این مدت زمان به حداقل چند روز بعد از اعمال اسید کاهش می یابد.
اسید فسفریک
اسید فسفریک ضمن اینکه موجب کاهش pH خاک می شود باعث افزایش فسفر خاک نیز خواهد شد و توصیه می شود حتی الامکان برای افزایش فسفر خاک و کاهش قلیایئت از اسیدفسفریک استفاده کرد.
فواید استفاده از اسید در سیستم آبیاری و خاک کشاورزی
یکی از عمده ترین مشکالت و محدودیت های خاک رسی، کند بودن نفوذ پذیری این خاک ها نسبت به آب و هوا و حرکت هوا می باشد. در خیلی از خاک های رسی بعد از چندین روز از گذشت آبیاری باز هم خاک خیس بوده و اشباع از آب است. بنابراین تجمع آب در ناحیه ریشه منجر به مختل شدن تهویه خاک شده و ریشه گیاه به واسطه نبود اکسیژن کافی دچار صدمه می شود. میزان صدمه دیدن ریشه در درختانی که نسبت به شرایط تهویه حساس هستند، شدیدتر است. به طور کلی برای بالا بردن نفوذپذیری خاک های رسی نسبت به آب و بهبود شرایط تهویه راه های مختلفی وجود دارد ولی اقتصادی ترین راه برای اصلاح خصوصیات نامطلوب یک خاک رسی، استفاده از اسید است که به منظور کاهش میزان قلیایی بودن (pH) آب و خاک مصرف می شود و همچنین خاک شور (EC) را اصلاح می کند. به طورکلی استفاده از اسید به عنوان یک ماده اصلاحی، نفوذ پذیری خاک را افزایش داده و باعث بهبود وضعیت تهویه خاک به ویژه در خاک رسی شده و از رشد و توسعه عوامل بیماری زایی خاکی جلوگیری می کند و حتی منجر به تشکیل سولفات های آلی در خاک و آب می شود.
از جمله دیگر مزایای استفاده از اسید می توان به موارد زیر اشاره کرد
- جلوگیری از رسوب املاح درسیستم لوله و قطره چکان ها
- کاهش pH خاک
- در دسترس قرار دادن عناصر مهم و تثبیت شده در خاک
- اصلاح شرایط خاک برای جذب بهتر مواد غذایی در فصل رشد
زمان مصرف اسید
اسید ها می توانند کلیه املاح تثبیت شده در خاک را حل نمایند بنابراین در یک محدوده زمانی کوتاه باعث افزایش املاح محلول و افزایش شوری یا EC خاک شده و ممکن است به گیاه آسیب بزند. بر این اساس از نظر زمان مصرف اسید سولفوریک هیچ محدودیت زمانی وجود ندارد. در تمام طول سال می توان از اسید سولفوریکبرای اصلاح خاک استفاده کرد ولی چنانچه در طول زمستان که هوا خنک بوده و تبخیر هم کم است، اسید مورد استفاده قرار گیرد، بهتر است. پس جهت کاهش املاح و شوری، بهتر است در فصل زمستان و یا در فصلی که گیاه خواب است این کار انجام شود.
راه حل دیگر جهت کاهش اثر شوری خاک این است که آب شویی و تزریق اسید توام انجام شود به این صورت که اسید با کاهش pH ،املاح را در خود حل کرده و با آبیاری سنگین زمستانه این املاح از عمق ریشه به عمق پایین تر منتقل می شوند. نکته حائز اهمیت این است که استفاده از اسید در فصل رشد برای جذب بهتر عناصر توصیه می شود اما باید مواردی رعایت شود از جمله تزریق اسید در ماه خنک (فروردین و اردیبهشت) یا بعد ازبرداشت محصول (مهر و آبان) همچنین از غلظت کم استفاده شود به طوری که pH کمتر از 6 نشود تا به محیط ریشه گیاه آسیبی وارد نشود. همچنین دقت شود قبل از تزریق اسید میزان رطوبت موجود در خاک را در حد FC باشد، سپس تزریق اسید انجام شود تا به محض ورود اسید به خاک رقیق شده و خسارت کمتری حاصل شود و بعد از آن نیز جهت شستشوی لوله ها و از بین رفتن محیط اسیدی حداقل یک ساعت آب آبیاری به تنهایی فرستاده شود تا در صورت باقی ماندن اسید در سیستم، اتصالات فلزی و قسمت های فلزی آسیب نبینند.
مقدار مصرف اسید
در ارتباط با میزان اسید مصرفی، آن مقداری اسید باید وارد آب آبیاری شود که pH آب به 5/5-5 برسد. برای تعیین pH میتوان از pH متر استفاده کرد. استفاده از اسید در این محدوده pH ،برای ریشه درختان در طول فصل رشد مشکلی را ایجاد نمی کند چون به طور طبیعی pH محلول خاک در محدوده خاک اطراف ریشه گیاه(ریزوسفر) کمتر یا اسیدی تر از مقدار pH توصیه شده می باشد و دلیل اسیدی بودن pH خاک اطراف ریشه گیاه تولید گاز دی اکسید کربن در اثر تنفس ریشه می باشد. به این صورت که گاز دی اکسید کربن با آب اطرف محیط ریشه ترکیب شده و تولید اسید ضعیف اسید کربنیک می کند همچنین تعداد زیادی اسیدهای آلی به صورت ترشح از ریشه وارد محلول خاک اطراف ریشه می شوند. بر اساس توضیحات، استفاده از اسید برای ریشه های گیاه در طول فصل رشد توصیه نمی شود.
نکته مهم در استفاده از اسید
- در هنگام استفاده بایستی میزان اسید مورد نیاز، pH ،میزان آب آبیاری اندازه گیری شود و حتما دقت شود که اسید را میتوان به آب اضافه کرد و ریختن آب در اسید بسیار خطرناک است.
- در حین انجام کار بایستی حتما آب در دسترس باشد. دستکش و ماسک پوششی برای صورت داشته باشید. در صورت تماس دست با اسید بلافاصله با آب شسته شود.
- به دلیل اختلاف چگالی اسید و آب، برای مخلوط شدن کامل اسید و آب به مدت کمی زمان نیاز است.
- اسید زودتر از آب یخ می زند، لذا اگر در زمان غرقابی زمستانه اقدام به اسید دهی شود، باید توجه نمود که امکان اسیددهی در شب ها و روزهایی که دما به زیر صفر می رود وجود ندارد.
این محتوای آموزشی توسط تیم تحقیق و توسعه بنیفر شاپ؛ سرکار خانم مهندس عابدپور تنظیم شده است.
مطالب بیشتر
