نکات مهم کاشت سیب زمینی

سیب زمینی (Solanum tubersum) از خانواده سولاناسه از گیاهان زراعی مهم در جهان است و کشت آن در بسیاری از نقاط مرسوم می باشد. این گیاه از نظر میزان مصرف بعد از برنج و گندم قرار داشته و متوسط عملکرد این محصول 20 تن در هکتار و دارای سازگاری با شرایط آب و هوایی در بسیاری مناطق جهان می باشد. سیب زمینی گیاهی علفی چند ساله بوده ولی در کشاورزی به عنوان گیاه یکساله کشت می­شود. روش معمول تکثیر گیاه از طریق غده های بذری می باشد که از روی جوانه های غده، ساقه های هوایی ایجاد می شود، با اینحال سیب زمینی از طریق کشت سلول، مریستم، بافت، اجزای جوانه نیز قابل تکثیر است.

مراحل رشد و نمو سیب زمینی

مراحل رشد و نمو سیب زمینی به مراحل کاشت و توسعه ریشه، رشد رویشی، آغاز غده دهی، حجیم شدن غده، رسیدگی و برداشت تقسیم می شود. طول هر یک از این مراحل به شرایط اقلیمی، رقم و مدیریت زراعی مزرعه بستگی دارد. رشد سیب زمینی و زمان وقوع هر مرحله در مدیریت زراعی مزرعه بسیار مهم است. مجموع دوره رشد سیب زمینی در کشور با توجه به شرایط بین 120 تا 130 روز است ولی در برخی مناطق کشت بهاره بین 5 تا 6 ماه نیز طول خواهد کشید. پنج مرحله رشدی سیب زمینی شامل مرحله رشد و توسعه جوانه­ها، مرحله رشد علفی، مرحله غده­زایی، مرحله حجیم شدن غده­ها و مرحله بلوغ یا رسیدن گیاه می­باشد.

تناوب زراعی

رعایت تناوب زراعی برای مزارع سیب زمینی ضروری می باشد. از کشت سیب زمینی با  محصولات با بیماری های مشترک مانندگوجه فرنگی و بادمجان باید خودداری شود. سیب زمینی به عنوان محصول وجینی درجه اول به ساختمان خاک بسیار حساس می باشد و غالبا بعد از گیاهان علوفه ای چند ساله، کود سبز و یا مصرف کود حیوانی فراوان در سیکل تناوبی قرار می گیرد. سیب زمینی به بیماری ها حساس است و نباید در سیکل تناوبی کمتراز چهار ساله قرار گیرد. تناوب سیب زمینی با یونجه ، ذرت گندم و جو در سیکل تناوبی از لحاظ جلوگیری از گسترش بیماری ها مطلوب است. کشت غلات بعد از سیب زمینی موجب افزایش قابل توجه عملکرد غلات می شود. در صورت وجود بیماری بوته میری پی تیوم از قراردادن لوبیا با سیب زمینی اجتناب شود.

شرایط محیطی

خاک مناسب برای سیب زمینی باید دارای درصد تخلخل بالا، حاصلخیزی، تهویه، زهکشی خوب با بافت شنی لومی و با اسیدیته کمی اسیدی باشد. در خاک های اسیدی تر حساسیت سیب زمینی به بیماری اسکب کمتر خواهد بود و در خاک های سبک می توان از افزودن 25 تا 65 تن در هکتار کود دامی پوسیده استفاده کرد.

حد آستانه تحمل شوری در سیب زمینی دو دسی زیمنس بر متر بوده و با افزایش شوری عملکرد کاهش می یابد. خاک های سنگین نیز موجب کاهش عملکرد و ریز شدن غده ها می شود. دمای مناسب خاک برای غده دهی 15 تا 18 درجه سانتی گراد و دمای محیطی 20 تا 25 درجه سانتی گراد می باشد. تعداد غده سیب زمینی با درجه حرارت رابطه عکس داشته و غده دهی در هوای خنک بهتر می باشد. ریشه سیب زمینی تا عمق 60 سانتی متری گسترده می شود. این گیاه سیستم ریشه فیبر مانند ضعیفی دارد، به همین دلیل کارایی مصرف آب و مواد غذایی در این گیاه پایین است. سیب زمینی اصولاً به خشکی و کم آبی حساس بوده و باید از ایجاد تنش آبی در زراعت سیب زمینی جلوگیری کرد. زمانی که میزان آب خاک در کل دوره رشدی بیش ار 70 درصد کل ظرفیت نگهداری خاک باشد عملکرد سیب زمینی در بالاترین حد خواهد بود. بنابراین حفظ رطوبت خاک بویژه در زمان آغاز غده دهی، برای افزایش تعداد غده ضروری است.

عملیات کاشت،داشت و برداشت

سیب زمینی گیاهی با سازگاری بالا بوده و امکان کشت آن در بسیاری از خاک ها وجود دارد. عملیات زراعی باید طوری انجام  شود که خاک با بافت مناسب و سبک تا عمق مناسب، برای تشکیل غده ها در اختیار بوته قرار بگیرد. بدین منظور ابتدا زمین مورد نظررا شخم زده و سپس با کمک دیسک، کلوخه های ایجاد شده را خرد می کنند. عملیات کاشت نیز پس از ماله کشیدن زمینِ دیسک خورده به وسیله بذرکار سیب زمینی صورت می گیرد. با توجه به آسیب های فراوان ناشی از سیستم خاک­ورزی سنتی مانند صرف انرژی فراوان، کلوخه شدن زمین، تخریب ساختمان خاک و ایجاد لایه نفوذ ناپذیر، استفاده از سیستم خاکورزی حفاظتی توصیه می شود. سیستم خاکورزی حفاظتی به دو صورت کم خاک ورزی و بی خاک ورزی انجام می شود. در سیستم کم خاکورزی حداقل عملیات زراعی برحسب نوع محصول و میزان بقایا تا عمق مناسب برای قرار دان بذر و مخلوط کردن بقایا با لایه سطحی انجام می گیرد.در سیستم بی خاکورزی هیچ نوع عملیات خاکورزی صورت نمی گیرد و فقط ماشین کاشت، کود و بذر را با حداقل بهم خوردگی در خاک قرار داده و بقایا درسطح خاک رها می شوند. استفاده از سیستم های حفاظتی باعث افزایش برداشت در واحد سطح می گردد.

مرحله بعدی کاشت، انتخاب بذر با کیفیت و سالم می باشد برخی از بیماری های قارچی مهم در سیب زمینی با غده بذری آلوده منتقل شده و باعث خسارت می شوند. غده های بذری استفاده شده باید دارای حداقل کلاس گواهی شده بوده و خواب نداشته باشند. قبل از کاشت بهتر است غده ها در معرض نور غیر مستقیم قرار گرفته و جوانه های سفید رنگ در صورت وجود حذف شوند.انتخاب تاریخ کاشت مناسب در میزان عملکرد نهای محصول سیب زمینی و همچنین کیفیت آن نقش مهمی دارد. تاریخ کشت مناسب می تواند به بهبود کیفیت و ماده خشک سیب زمینی کمک کند. بهتر است کشت سیب زمینی در اولین فرصت بعد از گرم شدن هوا در بهار صورت گیرد. تاریخ کشت دیر هنگام موجب اختلال در تناوب، همزمانی رسیدگی بوته با سرمای پاییز و زمستان و کاهش عملکرد بازار پسندی و افت محصول می گردد. همچنین کشت زود هنگام سیب زمینی موجب همزمانی حجیم شدن غده ها با دمای بالا و افت محصول، توسعه آفات و بیماری ها، وقوع سرما در ابتدای فصل رشد و خسارت به محصول می گردد.

• کاشت سیب زمینی

کاشت سیب زمینی به طور معمول بر روی پشته هایی با فاصله 75 سانتی متر انجام می شود. فاصله در روی ردیف بین 20 تا 25 سانتی متر در نظر گرفته شده و کشت بذور در عمق 10 تا 15 سانتی متری صورت می گیرد. در خاک های سرد و خیس عمق کشت سیب زمینی بیشتر از خاک های گرم و خشک می باشد. آبیاری به صورت بارانی، قطره ای یا به صورت نشتی در جوی های بین ردیفی انجام می شود. عملیات کاشت با دستگاه غده کار سیب زمینی و در وسط پشته صورت می گیرد.

خاکدهی پای بوته از مهم ترین عملیات زراعی است که در اکثر مزارع صورت می گیرد و موجب افزایش غده دهی، کاهش سبز شدن غده ها، کنترل علف های هرز، توسعه ریشه ها و مقاومت گیاه به خشکی می شود. اگر خاکدهی پای بوته ها انجام نشود افت 10 تا 15 درصدی عملکرد مشاهده خواهد شد.

• نیاز آبی سیب زمینی

سیب زمینی به دلیل داشتن ظرفیت بالای تولید، نیاز آبی زیادی داشته و باید به نوع سیستم آبیاری در آن توجه نمود. سیب زمینی به کمی یا زیادی رطوبت حساس است. عمق توسعه ریشه سیب زمینی تا 60 سانی متر است و آب باید به این عمق نفوذ کند. آب موجود در خاک به هیچ وجه نباید از 65 درصد ظرفیت زراعی کمتر شود و آبیاری مزرعه در رطوبت 35 درصد ظرفیت زراعی باید تکرار شود. آبیاری بیش از حد موجب افزایش بیماری های قارچی می شود.

کمبود آب هم عملکرد غده و هم کیفیت آن را کاهش می دهد. بسیاری از عوارض فیزیولوژیک نظیر شکاف های رشد، بد شکلی غده، نکروز داخلی غده، لکه سیاه، حفره ای شدن مرکز غده ، بیماری Colletotrichum و کاهش کیفیت عمر انبارداری  به کمبود رطوبت و گرمای هوا و تقابل آنها بستگی دارد. زیادی آب آبیاری نیز باعث کاهش میزان اکسیژن در اطراف ریشه می شود.

• مدیریت علف های هرز سیب زمینی

قدرت رقابت سیب زمینی با علف های هرز در مراحل اولیه رشد کمتر بوده و بنابراین کنترل علف های هرز در مراحل اولیه رشد ضروری است. از مهم ترین علف های هرز سیب زمینی می توان به تاج ریزی، تاج خروس، اویار سلام، پنجه مرغی، خارشتر، تلخه، سلمک، قیاق، تاتوره، پنیرک، گاوچاق کن، کاهوی وحشی، گل جالیز و کنگر صحرایی اشاره کرد. برای مبارزه با علف های هرز علاوه بر پوک و نرم کردن خاک پای بوته و استفاده از کولتیواتور می توان از علف کش های سنکور به میزان یک کیلوگرم در هکتار، قبل از رویش سیب زمینی و اوایل رشد علف های هرز و یا مرحله دو تا سه برگی علف­های هرز، ریم سولفورون (تیتوس) به میزان 40 کیلوگرم در هکتار در سه تا پنج برگی علف های هرز استفاده کرد.همچنین از پاراکوات به میزان 3 لیتر در هکتار قبل از سبز شدن سیب زمینی و برای کنترل گل جالیز 20 تا 40 روز پس از رویش سیب زمینی از علف کش سولفوسولفورون  به میزان 30 تا 50 گرم در هکتار استفاده کرد.

• سرزنی بوته ها

قبل از برداشت می توان آبیاری های سیب زمینی را با تاخیر انجام داد  و لااقل 10 تا 15 روز قبل از برداشت سرزنی بوته ها انجام شود. سرزنی بوته ها به منظور تشکیل پوست غده صورت می گیرد. سرزنی به صورت مکانیکی یا به وسیله علف کش ها انجام میشود. در صورت استفاده از علف کش ها باید رطوبت خاک در حد ظرفیت مزرعه بوده و هوا گرم نباشد. سرزنی باید زمانی انجام شود که کمتر از 40 درصد از شاخ و برگ سیب زمینی در مزرعه به طور طبیعی زرد شده باشد.

برداشت سیب زمینی پس از رسیدگی 95 درصدی غده ها صورت می گیرد. در این زمان گیاه به مرحله بلوغ فیزیولوژیک رسیده و پوست غده با فشار دست از آن جدا نمی شود. مدیریت برداشت باید به منظور کاهش خسارات و صدمات وارده به غده صورت گیرد. برداشت سیب زمینی را می توان با دستگاه های کششی که در عقب تراکتور حرکت می کنند انجام داد. در این حالت سیب زمینی ها پس از الک شدن خاک بر روی زمین قرا گرفته و سپس جمع آوری می شوند. در مزارع وسیع باید از کمباین های برداشت استفاده شود.

آسیب های وارده به غده ها شامل پارگی یا خراشیدگی پوست غده ها، ایجاد نقاط تیره و ضرب دیده درون بافت سیب زمینی، خرد شدن غده ها و پوست شدن غده ها را می توان به وسیله تنظیم سرعت ماشین برداشت، تنظیم آبیاری و رطوبت خاک قبل از برداشت مدیریت کرد.

• مدیریت پس از برداشت

معمولا سیب زمینی بعد از برداشت مدتی در انبار نگه داری می شود. برای افزایش عمر انباردای سیب زمینی باید از مصرف زیاد کود های نیتروژنی جلوگیری کرد. قبل از شروع انبارداری باید محل نگه داری غده ها ضد عفونی شود. میزان رطوبت در انبار نیز باید در حدی نگه داشته شود که غده ها مستعد بیماری قارچی نشوند. تهویه انبار به منظور کاهش میزان دی اکسید کربن و همچنین دمای انبار نیز باید در محدوده بهینه تنظیم شود. هرگاه رطوبت انبار کمتر از 9 درصد باشد غده ها شروع به از دست دادن وزن می کنند.