تاثیر مواد غذایی خاک بر رشد سیب زمینی

برای ارائه توصیه کودی مناسب باید از روش های مناسب استفاده کرد و میزان حاصلخیزی خاک را افزایش داد. روش های مختلفی برای ارزیابی و تعیین میزان عناصر غذایی خاک استفاده می شود که متداول ترین آنها شامل تجزیه خاک، تجزیه برگ، کشت گلخانه ای و آزمایش های مزرعه ای است.

مصرف کود دقیقا زمانی بیشترین بازده را دارد که گیاه حداکثر جذب عناصر غذایی را دارد. زمانی که کود مصرفی بیشتر از مقداری باشد که گیاه و خاک توانایی جذب آن را دارد، خطر آلایندگی کود و سمیت و پیوستن آن به آبهای زیرزمینی تشدید می­شود. همچنین این عمل باعث از بین رفتن تعادل عناصر غذایی در خاک می شود و به رشد ناقص گیاهان منجر می­­شود و باعث وارد آمدن لطمه اقتصادی به تولید می­شود. بنابراین با مدیریت مصرف صحیح کود می­توان ضمن رعایت مسائل زیست محیطی، به حداکثر محصول با تولید پایدار دست یافت.

همه گیاهان از جمله سیب زمینی برای رشد و نمو خود حداقل به 13 عنصر معدنی نیاز دارند تا بتوانند چرخه زندگی خود را کامل کنند. عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در دو دسته عناصر غذایی پر مصرف و کم مصرف طبقه بندی می­شود.

سیب زمینی جز محصولات پر نیاز به عناصر غذایی است. در صورتی که در کشت  زراعی عناصر غذایی ضروری با نسبت مناسب و به اندازه کافی  و به موقع در اختیار گیاه قرار گیرد  یا خاک مورد استفاده مقدار کافی از این عناصر را داشته باشد میزان عملکرد و کیفیت محصول  افزایش خواهد یافت.

برای کاشت سیب زمینی از کودهای استارتر استفاده می شود، استفاده از کودهای استارتر برای افزایش سرعت سبز شدن و اسقرار بوته ها بسیار مهم می باشد.کودهای استارتر برای سیب زمینی شامل ترکیبی از کودهای فسفاته و ازته می­باشد که به همراه اسید هیومیک و عنصر روی موجب افزایش سبز شدن و رشد اولیه بوته های سیب زمینی در خاک می شود. مصرف کودهای مونو آمونیوم فسفات یا اوره فسفات به همراه سولفات روی و استفاده از اسید هیومیک به فرم پودری یا مایع موجب تحریک رشد اولیه و سبز شدن سریع سیب زمینی می­شود.

برای افزایش غده ریزی در سیب زمینی می بایست سرک کودهای فسفر بالا را در زمان قبل از گلدهی بوته ها و برای درشت شدن غده ها، مصرف کودهای پتاس بالا به همراه کودهای اسیدهیومیک توصیه می­شود.

گیاه سیب زمینی به دلیل غده ای بودن، نیاز آن به عناصر غذایی  در مرحله پر شدن غده­ها بیشتر از مراحل اولیه است.حداکثر نیاز به پتاسیم در مرحله پرشدن غده اتفاق می افتد جذب پتاسیم حتی تا مرحله بلوغ هم ادامه می یابد، درحالی که جذب نیتروژن و فسفر در اواسط مرحله پرشدن غده بسیار کند می شود و در پایان این مرحله متوقف می­شود. نشانه واضح شروع مرحله پرشدن غده در بخش هوایی، گلدهی سیب زمینی است و این دو مرحله همزمان اتفاق می افتند.

عناصر غذایی در صورتی به طور کامل جذب می­شوند که به صورت دقیق در منطقه جذب گیاه اضافه شوند و در زمان نیاز گیاه این عناصر در اختیار گیاه قرار گیرند. در صورتی که بوته عناصر غذایی را در زمان نامناسب و یا به مقدار کمتر از نیاز خود دریافت کند باعث کاهش عملکرد و افت کیفیت محصول می شود.

برای افزایش میزان عملکرد بایستی نیاز سیب زمینی را به عناصر غذایی افزایش داد و همراه با اصول علمی می­­توان این کار را پیش برد. مقدار نیاز سیب زمینی به عناصر غذایی به عملکرد بستگی دارد و دو برابر شدن عملکرد، به دو برابر شدن نیاز به عناصر غذایی منجر خواهد شد.

بــا توجــه بــه نیــاز گیــاه ســیب زمینی بــه عناصــر غذایــی، مصــرف کودهــای شــیمیایی و دامــی (آلی) در مزرعــه نمــود خوبــی دارد و نتایــج آن در عملکــرد و کیفیــت محصــول تولیدشــده دیــده می شــود. از ایــن رو طبیعــی اســت کــه کمبــود عناصــر غذایــی موجب کاهــش عملکــرد و کیفیــت محصــول تولیــدی شــود اما باید به این نکته توجه شود که روش و زمان مصرف کودها بر کارایی جذب عناصر غذایی تاثیر بالایی دارد

برای تغذیه اصولی در زمین، آزمون خاک یکی از بهترین روش ها است و این روش برای شناسایی ساختمان خاک و تعیین میزان کود مورد نیاز مزرعه ضروری می باشد.

میزان کود ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺮاﻳﻂ آب و ﻫـﻮاﻳﻲ، ﺑﺎﻓـﺖ ﺧـﺎك  و ﻣﻴـﺰان ﻣـﻮاد     ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺎك ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد. ﺑﺎ اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن ﺧﺎك و ﺑـﺎ در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﺳـﺎﻳﺮ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻴﺰان ﻛﻮد ﺷﻴﻤﻴﺎییﻣﻮرد ﻧﻴﺎز را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد.

تاثیر مصرف کودهای پرمصرف بر ویژگی های کیفی سیب زمینی 

* سیاه شدن در سیب زمینی به دلیل اکسیداسیون فنول­ها در اثر پوست گیری اتفاق می­افتد.

* وضعیت مطلوب در سیب زمینی این است که مقدار نشاسته زیاد باشد، زیرا وزن مخصوص سیب زمینی را افزایش می­دهد.

* برای مصرف سیب زمینی در صنعت، مقادیر بالای ماده خشک مطلوب است. درصد ماده خشک غده در سیب زمینی به ویژه برای کارخانجات فراوری اهمیت دارد

تاثیر کود نیتروژن بر درصد ماده خشک 

از مهمترین ویژگی های کیفی سیب زمینی برای فرایندهای صنعتی و تهیه انواع محصولات تجاری، درصد ماده خشک غده ها است.

برای مصرف سیب زمینی در صنعت، مقادیر بالای ماده خشک مطلوب است. درصد ماده خشک غده در سیب زمینی به ویژه برای کارخانجات فراوری اهمیت دارد

معمولا حد پذیرفته کارخانه ها برای تحویل گرفتن سیب زمینی برای تهیه خلال 19.5 و برای تهیه چیپس 20 درصد است اما برای مصارف تازه خوری معمولا از ارقام جدید با درصد ماده خشک 19 درصد و بالاتر استفاده می شود.

میزان ماده خشک غده ها از زمان شروع رشد غده ها افزایش یافته و در هنگام پیر شدن ساقه اصلی به حداکثر مقدار خود می رسد.

در شروع غده دهی مقدار ماده خشک غده در حدود 10 درصد بوده و در هنگام برداشت این مقدار با توجه به رقم، طول فصل رشد، دمای فصل رشد و دسترسی به رطوبت در اواخر دوره رشد گیاه، در دامنه ی 15 تا 25 درصد تغییر می نماید.

درون یک غده سیب زمینی نیز توزیع ماده خشک یکنواخت نیست. معمولا لایه پارانشیمی بین پوست و حلقه های آوندی بیشترین مقادیر ماده خشک را دارا بوده و محل اتصال استولون به غده نسبت به نقطه طولی مقابل آن از درصد ماده خشک بالاتری برخوردار است.

دستیابی به عملکردهای مطلوب در سیب زمینی وابستگی کامل به مصرف متعادل نیتروژن داشته و مصرف بیش از حد نیتروژن با افزایش رشد رویشی و مصرف مقادیر کم آن با کاهش تشکیل و رشد غده ها موجب افت عملکرد می گردد.

معمولا استفاده بیش از حد کودهای نیتروژن دار باعث کاهش درصد ماده خشک غده می­شود. مدیریت صحیح استفاده از کودهای مصرفی به ویژه نیتروژن و پتاسیم نقش مثبتی در افزایش درصد ماده خشک غده دارد. بنابراین کاربرد نیتروژن در مقادیر مختلف از عوامل مهم تاثیر گذار بر درصد ماده خشک غده است.

افزایش یا کاهش در مقدار ماده خشک به شرایط زیادی وابسته بوده از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد

در نواحی که دمای فصل رشد بیشتر از دماهای  بهینه باشد با تبدیل نشاسته به قندها، درصد ماده خشک غده ها کاهش می یابد. درصد ماده خشک همبستگی بسیار خوبی با شاخص برداشت داشته و مقدار آن در نواحی که در اواخر دوره رشد با تنش ملایم خشکی مواجه هستند افزایش می یابد.

دمای بهینه برای افزایش شاخص برداشت و درصد ماده خشک کل و درصد ماده خشک غده 20 درجه سانتی گراد در 12 ساعت روز و 16 درجه سانتی گراد در تمام ساعات یک روز عنوان گردیده است همچنین ارقام زودرس سیب زمینی نیز درصد ماده خشک کمتری نسبت به ارقام دیررس دارند.

کودهای آلی در سیب زمینی       

استفاده از کودهای آلی در کشت های زراعی به جهت افزایش حاصلخیزی خاک بسیار مفید است. کودهای آلی اساسا برای حفظ شرایط مطلوب خاک به ویژه از نظر فیزیکی، شیمیایی و بیولوژکی ضروری هستند. کود آلی را می توان با اضافه کردن کود دامی به زمین تامین کرد و در صورت نبودن کود دامی می­توان با برگرداندن محصولات سبز مانند شبدر و علوفه تامین نمود.در کشت های زراعی به خصوص سیب زمینی برای افزایش میزان تولید می توان به همراه کودهای دامی، کودهای شیمیایی را نیز استفاده کرد.

توصیه نیتروژن در سیب زمینی

میزان مصرف کودها به خصوص کود نیتروزنه برای کشت سیب زمینی باید با توجه به هدف تولید و شرایط خاک و متناسب با میزان تولید مزرعه باشد.

برای توصیه مصرف کود نیتروژنه در کشت سیب زمینی ضروری است ابتدا میزان نیتروژن موجود در خاک در بهار مشخص شود اما در جاهایی که توصیه کود نیتروژنه از طریق آزمون خاک صورت نمی گیرد، بهتر است توصیه کودی بر اساس نوع سیب زمینی، محصول قبلی و میزان ماده آلی خاک صورت گیرد.

مصرف کودهای نیتروژنه در سیب زمینی سبب افزایش رشد رویشی شده و میزان رشد ریشه کاهش می­یابد و منجر به لوله ای شدن برگ ها می­شود. مصرف زیاد آن در زمان غده بندی ممکن است شروع غده بندی را به تاخیر بیاندازد.

به طورکلی، به دلیل تأثیر منفی مصرف زیاد ازحد نیتروژن در تشکیل غده ها و افزایش نیترات آنها، مصرف نیتروژن پس از گلدهی بایستی با ملاحظه کامل انجام شود و در مراحل پایانی  رشد سیب زمینی  مصرف کود نیتروژنه صورت نگیرد تا تعادل بین رشد غده و شاخ و برگ برای رسیدن به عملکرد زیاد و باکیفیت برقرار شود.

گیاه در تمام طول رشد نیتروژن مصرف می­کند، اما زمانی که شاخ و برگ مناسب تولید کرد، یعنی زمانی که ارتفاع شاخه و برگ به 15 تا 20 سانتی متر رسیده است رشد رویشی (تقریباً 40 روز پس از کشت) جذب آن سریع تر می­شود.

بهتر است یک چهارم کود نیتروژنه قبل از کاشت مصرف شود و مابقی در مراحل رشد رویشی (30 روز بعد از کشت)، تشکیل و پرشدن غده (­50 روز بعد از کشت) و اواسط مرحله چهارم رشد سیب زمینی (80  روز بعد از کشت) مصرف شود.

نیتروژن یکی از مهمترین عناصر غذایی برای تولید سیب زمینی است. مصرف نیتروژن باعث افزایش تولید هورمون جیبرلین و کاهش تولید آبسیزیک اسید می­­شود که سبب افزایش رشد شاخ و برگ و کاهش غده دهی در سیب زمینی خواهد شد.

خاک های مناطق ما اصولا دارای مواد آلی کمی هستند و اثر کمبود نیتروژن بیشتر در سطح مزرعه مشاهده می شود. مزارع دارای کمبود نیتروژن، شاخص سطح برگ کمتری دارند و برگ های گیاهان در پایین بوته، زرد می شوند و شروع به ریزش می­کنند.

بنابراین مدیریت مصرف نیتروژن در زراعت سیب زمینی بسیار اهمیت دارد و باید به گونه ای باشد که به تولید شاخ و برگ کافی در مراحل تشکیل و حجیم شدن غده ها منجر شود و کمبود نیتـروژن باعـث کاهش عملکـرد و زیادی آن به ویـژه در اواخر دوره رشـد باعـث رشـد رویشـی زیـاد و کاهـش عملکـرد و افـت خاصیـت انبارداری می­شـود.

مصرف کودهای نیتروژنه باید به صورت قبل از کشت و به صورت تقسیط در مراحل رشد رویشی، تشکیل و پر شدن غده و مرحله بلوغ غده ها استفاده شود و در مراحل انتهایی رشد باید مقدار نیتروژن خاک به حداقل برسد.

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﻘﺮ  ﻣﻮاد آﻟـﻲ  ﺧـﺎ ك ﻫـﺎي اﻳـﺮان و اﻣﻜـﺎن آبﺷـﻮﻳﻲ ﺳـﺮﻳﻊ ﻛﻮدﻫـای نیتروژنه، ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻛﻮدﻫﺎ در ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺑﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮك ﻣﺼﺮف ﺷﻮﻧﺪ. ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ در مصرف کود ﻧﻴﺘﺮوژﻧﻪ دﻗﺖ ﻧﻤﻮد ﭘﺲ از ﻏده زایی، ﻛﻮد ﻧﻴﺘﺮوژﻧﻪ زﻳﺎدي در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﻴﺎه ﻗـﺮار ﻧﮕﻴـﺮد زﻳـﺮا ﻛـﻮد ﻧﻴﺘﺮوژﻧﻪ زیاد در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ روﻳﺸﻲ ﺑـﻴﺶ از ﺣـﺪ ﻣﻌﻤـﻮل ﺷـﺪه و اﺣﺘﻤـﺎل ﺗﺠﻤﻊ ﻧﻴﺘﺮات در ﻏﺪه­ های تولیدی که سرطان زا بوده را افزایش خواهد داد.

وضعیت نیترات در سیب زمینی

نیاز سیب زمینی به نیتروژن زیاد است، اما فراوانی نیتروژن خاک موجب تحریک رشد رویشی، تاخیر در رسیدگی، سبز شدن غده­ها، انباشت نیترات در غده­ها و کاهش شاخص برداشت می­شود.

یکی از مسائل مهم در تولید سیب زمینی بحث تجمع نیترات در غده سیب زمینی است. نیتروژن یکی از مهم ترین عناصر غذایی ضروری گیاه بوده که بایستی جهت نیل به حداکثر محصول و ارتقاء سطح کیفی آن به میزان مناسب و از منبع مناسب مصرف گردد.

بایست توجه داشت که سیب زمینی از محصولاتی است که تجمع آلاینده­هایی نظیر نیترات در آن مسئله ساز است و مقدار بیش از حد مجاز آن سلامت انسان را به خطر می­اندازد و میزان و نوع کود نیتروژنه بر غلظت نیترات در غده سیب زمینی تاثیر زیادی دارد.

ازدیاد مقدار نیترات در محصولات کشاورزی تنها به استفاده وسیع از کودهای نیتروژنه مربوط نبوده، بلکه تعادل در مصرف کود نیتروژن توام با کودهای فسفره و پتاسه نیز در آلودگی نیترات موثر می­باشد. نتایج تحقیقات نشان داده که افزایش مصرف کود نیتروژن توام با کودهای فسفره و پتاسه موجب افزایش غلظت نیترات در سیب زمینی می­­شود.

در صورتی که محدودیت آبیاری وجود داشته باشد نیتروژن موجب تجمع نیترات در غده و کاهش عملکرد در سیب زمینی می­شود. بنابراین در شرایط تنش خطر تجمع نیترات در غده­های سیب زمینی بیشتر از حالات معمول و ایده آل آبیاری است.

توصیه فسفر در سیب زمینی

فسفر برای توسعه اولیه ریشه و اندام هوایی ضروری است و انرژی لازم را برای فرایندهای جذب و انتقال سایر عنصر غذایی فراهم می کند. در زمان تشکیل غده، فسفر برای افزایش تعداد غده سیب زمینی بسیار ضروری است و بعد از آن برای تشکیل، انتقال و ذخیره نیتروژن مورد نیاز است و بلوغ غده را تسریع می کند.

یکی از مهمترین عناصر در افزایش تعداد غده سیب زمینی، فسفر است. در شرایط کمبود فسفر تعداد غده ها کم و اندازه آنها کوچک می شود، همچنین برگ های پیر از رشد باز می­مانند و رنگ شان به سبز تیره تا ارغوانی تغییر پیدا می­کند.

برای تماس کمتر کود فسفره با خاک و اینکه در مجاورت ریشه گذاشته شود، بهتر است کود فسفره به صورت نواری در مزرعه توزیع شود. بیشترین فایده مصرف نواری زمانی است که خاک آهکی یا اسیدی باشد و مقدار کمی فسفر داشته باشد. از آنجایی که فسفر در افزایش تعداد غده سیب زمینی و پرشدن آن بسیار مؤثر است، بایستی در مراحل ابتدایی رشد سیب زمینی باید فسفر به مقدار کافی در اختیار گیاه باشد تا هم تعداد کافی غده تشکیل شود و هم غده ها به مقدار کافی درشت شوند.

توصیه می شود دو سوم کود فسفره قبل از کاشت و به صورت نواری مصرف شود و مابقی در مرحله تشکیل و پرشدن غده (40 تا 80 روز بعد از کشت) مصرف شود.

برنامه کوددهی سیب زمینی از مزرعه ای به مزرعه دیگر متغیر است، زیرا خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک متفاوت است، در نتیجه، با انجام آزمون خاک می توان برنامه کوددهی دقیق هر مزرعه را مشخص کرد. در مصرف پایه فسفر، می­توان از کودهای سوپرفسفات ساده یا تریپل، مونوآمونیم فسفات و دی ­آمونیم فسفات استفاده کرد.

توصیه پتاسیم در سیب زمینی

پتاسیم از نظر تأثیرگذاری بر کیفیت سیب زمینی، شبیه نیتروژن است. پتاسیم در مقادیر زیاد به وسیله سیب زمینی جذب می­شود. این عنصر برای بهبود روابط آبی گیاه و تنظیم غلظت عناصر غذایی در داخل گیاه و تنظیم روزنه ها ضروری است. مصرف مقادیر مناسب پتاسیم باعث جلوگیری از ایجاد بیماری لکه سیاه و ترکیدگی غده می­شود.

پتاسیم نقش زیادی در عملکرد، اندازه غده و کیفیت سیب زمینی دارد. کمبود پتاسیم باعث سوختگی حاشیه برگ های پیر، پیری قبل از بلوغ برگ ها، عملکرد کم و کیفیت نامطلوب غده می­شود و توانایی انبارمانی غده ها را به شدت کاهش می­دهد.

مصرف کودهای پتاسیمی قبل از کاشت معمولاً به صورت پخش سطحی و مخلوط کردن آن با خاک به وسیله شخم صورت می­گیرد. مصرف کودهای پتاسیمی به هنگام کاشت به صورت نواری انجام می­شود.

باتوجه به نقش اساسی پتاسیم در انتقال نشاسته از برگ ها به غده ها و نیاز بسیار زیاد سیب زمینی به این عنصر در مرحله سوم و چهارم رشد، ضرورت دارد علاوه بر مصرف پایه پتاسیم، مصرف سرک آن نیز مورد توجه قرار گیرد. بهترین کود برای مصرف سرک نیترات پتاسیم است، البته سولفات پتاسیم نیز می­توان مصرف کرد.

حداکثر نیاز گیاه سیب زمینی به پتاسیم در مرحله پر شدن غده اتفاق می­افتد و میزان جذب پتاسیم حتی تا مرحله بلوغ هم ادامه می­یابد. مقدار جذب نیتروژن و فسفر در اواسط مرحله پر شدن غده بسیار کند می­شود و در پایان این مرحله متوقف می­شود. یکی از نشانه های شروع مرحله پر شدن غده در بخش هوایی، گلدهی سیب زمینی است. در این مرحله غده ها نیاز به پتاسیم دارند.

توصیه عناصر کم مصرف در سیب زمینی

عناصر کم مصرف که شامل آهن، روی، منگنز، مس، کلر،  بور و مولیبدن می شوند، در مقادیر بسیار کم برای تغذیه گیاه ضروری هستند. سیب زمینی نسبت به مصرف کود سولفات روی به ویژه در خا­ک­های آهکی از خود عکس العمل نشان می دهد. در مزارع سیب زمینی کشور، اغلب به دلیل مصرف بیش ازحد فسفر، جذب روی به وسیله گیاه دچار اشکال می شود، به طوری که نیاز به مصرف آن در بیشتر مزارع الزامی است.بنابراین در مزارع مصرف کود میکرو کامل جهت رفع کمبود عناصر ریزمغذی توصیه می شود.

کودهای محرک رشد در سیب زمینی

استفاده از هیومیک اسید سبب بهبود خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک می شود و در تولید محصولات زراعی مانند سیب زمینی، به دلایل داشتن توانایی بالا در استفاده اکولوژیک و تنظیم نیتروژن، افزایش میزان آنزیم­ها در گیاه، جذب مواد غذایی توسط گیاه، مقاوم کردن گیاه در برابر آفت­ها و نیز افزایش رشد گیاه حائز اهمیت است. مصرف اسید هیومیک در مرحله رشد رویشی و در اوایل مرحله چهارم یا همان پرشدن غده­ها باعث رشد مناسب و پر شدن کافی غده ها و افزایش عملکرد سیب زمینی خواهد شد.

علاوه بر اسید هیومیک از اسیدهای آمینه هم به عنوان مواد محرک رشد مخصوصاً در مراحلی از دوره رشد که نیاز به تولید متابولیت­ها بسیار زیاد است می­توان استفاده کرد. اسیدهای آمینه در تمام واکنش های اصلی گیاه اعم از ساختاری، آنزیمی، متابولیکی و انتقالی نقش دارند و باعث افزایش مقاومت گیاه به تنش­های محیطی، تأثیر بر روزنه­های هوایی، تقویت سیستم ایمنی گیاه، افزایش دوره ماندگاری محصول بعد از برداشت، افزایش سرعت رسیدگی محصول و افزایش جذب عناصر ریزمغذی می­شوند و در کل کیفیت و کمیت محصول را بهبود می­بخشند. از جمله کودهای محرک رشد می­توان به اسید هیومیک مایع یا پودری و کودهای حاوی آمینواسید مثل فولامین اشاره کرد.در صورت وجود کمبود منیزیم و کلسیم می توان از کودهای سولفات منیزیم و نیترات کلسیم استفاده کنید.