همه چیز درباره توت فرنگی از کاشت تا برداشت

مشخصات گیاه شناسی

توت فرنگی گیاهی علفی، دائمی كه به طور متوسط 3 تا 5 سال عمر مي­ كند و جزء گیاهان نهاندانه دولپه اي از تیره گل سرخیان و بومی جنگل های اروپاست که گونه وحشی آن دارای گل و برگ های کوچک است که تا حدود ۳۰۰ سال قبل، به شکل امروزی وجود نداشت. در قرن چهاردهم در فرانسه، توت فرنگی های وحشی از جنگل به زمین زراعتی منتقل شد و از آن به عنوان یک گیاه اهلی استفاده گردید ویکی از بهترین میوه هاي مناطق معتدله به شمار می رود.

توت فرنگی یکی از میوه های ریز است که به دلیل داشتن عطر و طعم خاص، به عنوان منبع خوبی از ویتامین ث و عناصر معدنی از جمله پتاسیم طرفدارن زیادی دارد و روز بروز بر اهمیت و سطح کشت آن در جهان افزوده می­ شود. این میوه یکی از مهمترین منابع با ارزش و سرشار از ترکیبات مهم آنتی اکسیدانی، ترکیبات فنولی، اسیدهای آلی، مواد معدنی، ویتامین ث و آنتوسیانین می باشد.

کیفیت میوه توت فرنگی بخصوص بیوسنتزترکیبات مذکور به عوامل متعددی از قبیل ژنوتیپ، مراحل رشدی و نموی و بویژه تغذیه عناصر معدنی بستگی دارد. مدیریت عناصر معدنی محلول غذایی، نقش تعیین کننده ای درکیفیت و کمیت محصولات گلخانه ای بویژه توت فرنگی دارد.کمبود عناصر غذایی سبب تولید پایین و کاهش کیفیت محصول و بیشبود عناصر غذایی نیز مشکلاتی از قبیل سمیت در محلول غذایی را باعث می شود.

گیاه توت فرنگي نسبت به شوري حساس است همچنین گل‌های توت‌فرنگی نسبت به سرما به شدت حساس هستند ولی عطر و طعم قسمت خوراکی گیاه با انجماد از بین نمی‌رود.

ارقام توت فرنگی

توت فرنگی از لحاظ تشکیل گل به دو گروه بهاره(روزکوتاه) و همیشه بارده (روز خنثی)تقسیم می شود. ارقام توت فرنگی شامل :کردستان –الیزا-پاروس-سیلوا-کاماروزا- گاویتا

از ارقامی که کشت و پرورش آنها در ایران رواج یافته است می­توان گاویتا را نام برد که  دارای میوه درشت و سفت بوده و طعم خوبی دارد.

رقم سیلوا از ارقام همیشه بارده می باشد که در سراسر فصل رشد محصول تولید می_­کند.

انواع سیستم کشت

بعد از آماده شدن زمین با توجه به رقم و شرایط آب و هوایی کشت انجام می‌شود.

از سیستم‌های کشت ردیفی متراکم برای ارقام روز خنثی در تمام مناطق و انواع روز کوتاه در مناطق با زمستان‌های ملایم یا گرم استفاده می‌شود.

از روش پشته‌ای برای ارقام روزکوتاه در مناطقی با تابستان‌های کوتاه و زمستان‌های سرد استفاده می‌شود.

زمان کاشت

توت فرنگی را از اواخر پاییز که در حال نیمه خواب است تا اوایل بهار قبل از بیدار شدن گیاه از خواب، می توان جابجا نمود و در محل دیگری کاشت بنابراین کاشت پاییزه و بهاره آن امکان پذیر است .نشاهای توت فرنگی باید خواب رفته باشد و در محیط سرد نگهداری شود تا باردهی بهتری داشته باشد سرما بخورد تا بار بدهد به همین دلیل به مدت 10 روز در دمای زیر صفر می­ برند و در اول دی ماه آن را کشت می_­کنند. فصل کاشت توت فرنگی از دی ماه تا مرداد ماه است. (اگر در مرداد ماه بر روی توت فرنگی از یخ خشک استفاده شود  باعث به بار نشستن دوباره توت فرنگی می­ شود). زمین مورد استفاده برای کاشت باید رو به جنوب باشد چون زودتر گرم می شود.
در صورتی که کاشت پاییزه باشد، محصول تابستان سال آینده به دست می آید و اگر گیاه در بهار و قبل از بیدار شدن از خواب زمستانه کاشته شود گل هایی که چند هفته بعد از کاشت روی بوته ظا هر می شود، بهتر است چیده شوند تا گیاه قوی شود .این بوته ها در بهار سال بعد داده و در تابستان می توان از آنها محصول برداشت نمود. جوانه های گل در فصل پاییز به کوتاه شدن طول روز به وجود می آیند ولی به علت سرمای زمستانه، گل ها تا فصل بهار ظاهر نمی شود.

مراقبت های لازم بعد از کاشت

• پوشاندن خاک به وسیله کاه یا خاک اره موجب می شود که میوه با خاک به طور مستقیم در تماس نباشد و رطوبت خاک نیز به خوبی حفظ شود.
• آبیاری حداقل هفته ای یکبار و مرطوب نگهداشتن خاک
• کنترل به موقع بیماریها، آفات و علفهای هرز
• قطع ساقه های رونده در زمان فصل رشد برای جلوگیری از ظریف شدن بوته ها مادر

مشخصات بوته مناسب

گیاهی که برای کاشت انتخاب می شود باید عاری از هر نوع مرض و دارایی ریشه های قوی و سالم ( رنگ ریشه ها روشن باشد) افشان، ظریف و سطحی باشد و بیشتر در عمق 20 تا 30 سانتی متر خاک فعالیت می کند.

دوره رشد توت فرنگی

1. استقرار گیاه
2. گلدهی
3. توسعه میوه
4. رسیدگی

تکثیر گیاه

ارقامی که ساقه رونده تولید نمی‌کنند از بذربرای ازدیاد استفاده می‌شود. ولی در ارقامی که گیاهچه تولید می‌کنند پس از ریشه دار شدن ساقه های رونده در تابستان از بوته مادری جدا و در محل سایه نشاء می‌کنند. تقسیم خود بوته هم می‌تواند روش خوبی برای تکثیر باشد.

کشت توت فرنگی به روش هیدروپونیک

این میوه امروزه اغلب به صورت هیدروپونیک کشت می‌شود. ازآنجا که در این نوع کشت اغلب شرایط محیط قابل کنترل است، نتیجه مطلوب تر است و میزان عملکرد به صورت چشمگیری افزایش خواهد داشت. البته تنش‌های موجود در طبیعت خود باعث افزایش طعم و بوی آن می‌شوند که با سیستم آبکشت این عطر و طعم کاهش می‌یابد.

مزیت کشت گلخانه ای توت فرنگی

• بازدهی مناسب
• کوتاه بودن دوره تولید نسبت به کشت در فضای باز
• پر طرفدار بودن این میوه و بازار فروش خوب

عوامل و عناصر موثر بر رشد توت فرنگی

• خاک مناسب توت فرنگی

توت فرنگی گیاهی است که در خاک های مختلف تقریبا سازگار است. با این وجود خاک های عمیق نرم با بافت شنی یا رسی شنی با زهکشی مناسب را ترجیح می دهد. توت فرنگی دوست دارد در پشته ای از خاک با زهکشی خوب رشد کند برای فراهم آوردن چنین شرایطی بستری به ارتفاع 20 سانتی متر ایجاد می­ کنند سپس در آن گودال_­هایی به فاصله حداقل حدود 30 سانتی متر ایجاد می شود.

هدایت الکتریکی (EC) مناسب خاک حدود یک دسی زیمنس بر متر است.  بهترین(­pH) مناسب برای توت فرنگی ۵/۵ تا ۵/۶ است. در این درجه (­pH)  علاوه بر عناصر ریز مغذی جذب فسفر هم بخوبی صورت می پذیرد. با کمک سولفات آمونیوم و گوگرد می توان پی اچ را کاهش داد. کیفیت آب در حد 1100-800 میکرو موس (حداکثر ۱۱۰۰ میکرو موس) بایستی باشد.

• نیاز آبی توت فرنگی

توت فرنگی مخصوصا در دوره رسیدن میوه، به آب فراوان احتیاج دارد، در غیر این صورت میوه ها کوچک باقی می مانند. د‌ر آبیاری توت فرنگی گلخانه‌ای زمین باید به طور یکنواخت مرطوب شود.

به دلیل کم عمق بودن ریشه‎ها نیاز آبی آن زیاد است و تامین رطوبت کافی برای توت فرنگی در تمام مراحل رشد و حتی بعد از برداشت برای استفاده از حداکثر پتانسیل خاک و حداکثر محصول مخصوصا در زمین‌های شنی ضروری است.

بهترین سیستم آبیاری برای کاشت توت فرنگی سیستم قطره‌ای است. دوره آبیاری بسته به آب و هوا، فصل رشد و سیستم آبیاری بین 2 تا 7 روز متغیر است. دوره آبیاری در توت فرنگی می تواند هر 48 ساعت یکبار باشد (مقدار آب کمتر و با فاصله زمانی کوتاهتر)

• شرایط محیطی

• تهویه گلخانه

تهویه گلخانه باعث جابه جایی هوا در داخل گلخانه و نیز ورود هوای تازه به داخل گلخانه می­ شود. با کشت چند طبقه و متراکم میزان تهویه در داخل گلخانه افزایش می­ یابد. در داخل گلخانه می­ توان از تهویه طبیعی استفاده نمود در تهویه طبیعی هوای گرم و سنگین داخل گلخانه با هوای بیرون مبادله شده و در نوع دوم که معمولا با فن انجام  می­ شود و هوای گلخانه براثر فشار مثبت می­ تواند از گلخانه خارج شود و در مقابل هوای آزاد بیرون وارد گلخانه شود برای تهویه مصنوعی گلخانه از دو دریچه سقفی و کناری استفاده می شود.در فصل سرد سال دریچه سقفی باز بوده و در تابستان هر دو دریچه باز می­ شود.

• رطوبت گلخانه

میزان رطوبت مورد نیاز در گلخانه توت فرنگی در حدود 75-85% می­ باشد با افزایش یا کاهش این مقدار رطوبت،کیفیت و کمیت محصول توت فرنگی به طور چشمگیری کاهش می یابد.در گلخانه کوچک با آبپاشی روی گیاهان و کف گلخانه رطوبت افزایش می یابد در گلخانه های بزرگ و مدرن با نصب مه پاش داخل گلخانه می­ توان، رطوبت را کنترل کرد. اندازه گیری رطوبت داخل گلخانه بسیار حیاتی بوده چرا که با افزایش میزان رطوبت و ایجاد شبنم و آب روی گیاه و میوه، رشد بیماری ها افزایش یافته و کیفیت آنها کاهش می یابد. با عمل تهویه خوب، هوای تازه بیرون با هوای گرم و مرطوب داخل مبادله شده و از تشکیل بخار و شبنم روی گیاه جلوگیری می­ شود.

• نور گلخانه

یکی از جنبه­ های موثر در جذب نور گلخانه،طراحی اجزای ساختمانی پوشش گلخانه می باشد. اسکلت و دیواره در گلخانه، باعث کاهش جذب نور گلخانه­ای شده و در نواحی گرمسیر که زاویه خورشید عمود می باشد جهت گلخانه و ردیف های کشت خیلی مهم تلقی نمی شود  اما رعایت ساختار گلخانه بسیار مهم است مثلا در صورت سفید بودن رنگ پوشش گلخانه، نور انعکاس یافته و جذب آن کمتر می­ شود.

• دما گلخانه

در صورت نیاز به دمای پایین در داخل گلخانه می توان از سرمادهی گلخانه استفاده کرد که استفاده از سایه انداز و خنک کننده های مصنوعی مثل چیلر در کاهش دمای گلخانه موثر است.

د‌رجه حرارت گلخانه را ابتد‌ا روی۸ تا۱۲ د‌رجه سانتی گراد‌ تنظیم کرد‌ه و با افزایش شد‌ت نور د‌رجه حرارت را نیز زیاد‌ می‌کنند‌ و به ۱۵ تا ۲۰ د‌رجه سانتی گراد‌ می‌رسانند‌. البته می‌توان د‌رجه حرارت را به ۸ د‌رجه سانتی گراد‌ کاهش د‌اد‌. مناسب ترین دما  برای رشد و نمو۲۶-۲۰ درجه سانتی­ گراد است.

دمای محیط بر رشد گیاه تاثیر مستقیم دارد. از لحاظ دما و رطوبت، توت فرنگی در محیط کشت مرطوب و نسبتا گرم محصول دهی مناسب خواهد داشت. دمای بالا و یا سرمای شدید را نمی­ تواند تحمل کند.

نیاز غذایی توت فرنگی

در راستای برنامه­ های کودی و آماده سازی بستر کشت توت فرنگی باید به حاصلخیزی خاک، محتویات مواد آلی و وضعیت کشت های گذشته توجه ویژه نمود. موادغذایی نقش عمده­ای در رشد و نمو گیاه به ویژه تولید گل و میوه دارد، اندازه خوشه گل و تعداد فندقه در اثر تغذیه­ ی ضعیف کاهش می­ یابد.گیاهانی که در دوره رشد، موادغذایی کافی در اختیار داشته باشند تشکیل میوه بهتری دارند همچنین گیاه از هر ماده غذایی در زمان مناسب به اندازه معینی نیاز دارد که این نیاز برای عناصر مختلف متفاوت است.

در کشت توت فرنگی کودهای دامی و شیمیایی بر اساس آزمون خاک استفاده و دیسک زده می‌شود.

قبل از کشت  حدود 10 تا12 تن کود دامی پوسیده در هکتار(به طور متوسط در هر 1000 متر 6 تن کود مرغی و 5 تن کود گوسفندی) و 200-400 کیلوگرم گوگرد در خاک‌های آهکی می­ تواند موثر باشد.

مقدار 100-80کیلو ازت خالص در سه مرحله، 80-60 کیلو فسفر،150-100کیلو پتاس خالص در هکتاراستفاده می شود. در سال اول قبل از کاشت، کود فسفر و پتاس و نصف مقدارکود اوره قبل از دیسک زنی به خاک اضافه می شود و بقیه کود اوره قبل از گلدهی و بعد از برداشت محصول در دو نوبت به خاک افزوده شده و سپس آبیاری می شود.

کود هایN.P.K ، Ca+Mg ، میکرو و بور از طریق کلیه سیستم های آبیاری و محلول پاشی به صورت1- 5/1 در  1000لیتر استفاده می­ شود. محلول پاشی در زمستان بهتر اثر می­کند چون خاک سردتر است.

توت فرنگی در ابتدا به کود با فسفر بالا(10-52-10) نیاز دارد. در هنگام رشد رویشی بهتر است از کود (۲۰-۲۰-۲۰) استفاده شود. در زمان تشکیل  میوه و رشد میوه از کودهای پتاس بالا(۳۶-۱۲-۱۲) استفاده گردد. بعد از تشکیل میوه استفاده از کود کلسیم جهت رفع کمبود کلسیم و بور مفید است.

یکی از علل بدشکلی میوه های توت فرنگی، گرد افشانی ناقص است و اسید فنیل فتالامیک با بالا بردن کارایی گرده افشانی موجب کاهش درصد بدشکلی میوه ها می­ گردد.

• نقش عناصر در توت فرنگی

پتاسیم جهت حمل ونقل قند به میوه ها و شیرین شدن توت فرنگی

در تغذیه توت فرنگی پتاسیم اهمیت زیادی دارد و صفات کیفی میوه را تحت تاثیر قرارمی­ دهد. این عنصر باعث افزایش میزان قند و اسید فنیل فتالامیک شده و مزه میوه را بهبود می­ بخشد. سفتی میوه و در نتیجه قابلیت نگهداری آن با تغذیه پتاسیم بهبود یافته و مقدار ویتامین ث آن افزایش پیدا می کند. به علاوه پتاسیم در گل آغازی، تشکیل و درشتی میوه و افزایش عملکرد نیز نقش دارد.

در اثر کمبود پتاسیم میوه دارای بافتی نرم و فاقد طعم شده و پژمردگی گل و دمبرگ اتفاق می­ افتد .

نیتروژن نیترات پتاسیم سرعت رشد و نمو فندقه ها را افزایش داده و موجب افزایش وزن میوه می­ گردد.

اگر نسبت پتاسیم به نیتروژن کمتر از 5/1 باشد رشد رویشی در گیاه افزایش یافته و اگر این نسبت بیشتر از5/1 باشد گل دهی اتفاق می­ افتد.

نیتروژن برای سنتز آمینواسیدها

میزان مصرف بهینه کودهای نیتروژن سبب تشکیل گلهای با اندازه مناسب و میوه درشت تر می شود.کمبود نیتروژن سبب کاهش رشد رویشی و زایشی بوته، کوچک شدن میوه ها، کاهش عملکرد بوته، کاهش تعداد و سطح برگ و تولید طوقه در توت فرنگی می_­شود.

کاربرد گلوتامین موجود در آمینواسیدها به تنهایی و همچنین کاربرد همزمان گلوتامین و هیومیک اسید، تجمع قند در میوه توت فرنگی را افزایش می­ دهد.آلانین پیش ساز ترکیبات سازنده طعم می باشد و تحقیقات بر روی آمینواسید ها نشان دادکه آلانین سبب افزایش شاخص طعم  توت فرنگی در رقم گاویتا شد.

فسفر جهت سنتز DNA ، تولید انرژی،توسعه ریشه،گل وبذر و توسعه میوه

کلسیم و منیزیم جهت استحکام بخشیدن به بافت میوه

محلول پاشی کلسیم در توت فرنگی سبب افزایش عمران بارداری توت فرنگی از طریق استحکام دیواره سلولی شده است. در زمان کمبود کلسیم اندازه طوقه و تعداد طوقه در بوته توت فرنگی کاهش می یابد ولی محلول پاشی کلسیم در ابتدای فصل سبب افزایش تعداد و اندازه طوقه بوته، افزایش تعداد گل و میوه در بوته و افزایش عملکرد توت فرنگی می شود.

آهن و روی تولید کلروفیل و فعالیت آنزیم ها

بُر به مقدار کم جهت گلدهی، تقسیم سلول و شکل دهی میوه کاربرد دارد.

مقالات علمی نشان داده که در توت فرنگي بسته به رقم ، ۶۵ تا90 درصد بُر در برگها تجمع مي يابد و افزايش عرضه بُر به گياه فقط روي غلظت بُر در برگ تاثير دارد و روي بافتهاي ديگر گياه تاثيري ندارد.

کمبود بُر در توت فرنگي سبب کاهش جوانه زني دانه گرده و رشد لوله گرده و نمو ميوه مي شود. در گياهان با کمبود بُر دانه هاي گرده مي­ ترکند و رشد لوله گرده کاهش مي يابد و گاهي سوختگي نوک برگ نيز اتفاق مي افتد. مقدار بحراني کمبود بُر براي توت فرنگي بسيار پايين است و در اغلب رقمها کمبود در کمتر از ۱۸ پي پي ام  بُر در برگ ظاهر مي شود. در بعضي از رقمها کمبود در ۲ تا ۵ پي پي ام ظاهر مي شود. محدوده باريکي بين کمبود و سميت بُر در توت فرنگي وجود دارد . سميت بُر سبب کاهش رشد گياه، اندازه ميوه، عملکرد و توليد ساقه رونده می شود. غلظت بُر در برگ مرتبًا با گذشت زمان افزايش مي يابد و هر چه غلظت بُر محلول غذايي بيشتر باشد، مقدار بُر برگها سريع تر افزايش مي يابد. به طور کلي غلظتي از بُر که باعث مسموميت توت فرنگي مي شود بسته به رقم و شرايط محيطي تفاوت دارد.

علائم کمبود مواد غذایی

• علائم کمبود نیتروژن

برگ گیاهان کوچک باقی می­ ماند.

برگ گیاهان از رنگ سبز به رنگ سفید روشن و یا زرد تبدیل می­ گردد.

برگهای نابالغ و جوان به رنگ سبز تیره در آمده و میوه کاهش می­ یابد.

کاسه گل در اطراف میوه قرمز رنگ می­ شود.

• علائم کمبود فسفر

تیره شدن بوته وکوچک شدن اندازه برگ .

سطح رویی برگ ها درخشندگی متالیک پیدا می­ کند

تیره شدن و باریک شدن و کاهش اندازه ریشه.

قرمز ارغوانی شدن حاشیه برگ.

میوه و گل ها کوچک تر از اندازه عادی می­ شوند.

• علائم کمبود پتاسیم

قهوه ای شدن برگهای بالغ و خکشیدن سطح رویی برگ

تغییر کیفیت میوه تحت تاثیر کمبود پتاسیم

میوه ها کاملا رنگ نمی­ گیرند و بافت میوه گوشتی شده و فاقد طعم هستند.

• علائم کمبود کلسیم

سوختگی نوک برگهای بالغ.

سیاه شدن و بازماندن از توسعه کامل نوک برگها

اسیدی شدن طعم آن

کوتاه شدن و تیره شدن ریشه ها.

• علائم کمبود روی

ایجاد هاله سفیدرنگ دور امتداد حواشی دندانه پهنک برگ های جوان نابالغ

زردی برگ و رگه های سبز رنگ

کاهش تعداد میوه

• علائم کمبود آهن

زردی عمومی و سبز شدن رگبرگ ها اولین علائم کمبود آهن است.

زردی عمومی تا سفید شدن نوک برگ افزایش می­ یابد.

پهنک برگ قهوه ای می­ شود.

• علائم کمبود بر

در اثر کمبود بر برگهای جوان چروکیدگی و نوک سوزی ملایم را نشان می­ دهد.

اندازه گل را کاهش می­ دهد و تولید دانه گرده پایین می­ آید در نتیجه میوه­های کوچک و ناقص با کیفیت پایین تولید می­ شود. رشد ریشه کم می­ شود.

برداشت و نگهداری

توت فرنگی طبیعتا از اولین میوه‌های نوبرانه است که در بهار به بازار عرضه می‌شود. در حالت معمولی و در مناطق معتدل زمان برداشت میوه در اواخر اردیبهشت ماه تا اوایل تیر است. اولین میوه توت‌فرنگی بعد از ۴ تا ۶ هفته قابل برداشت است. میوه باید کاملارسیده باشد و هر 3 روز  یکبار برداشت انجام می‌شود. هنگام براشت کمی دمگل هم همراه میوه باشد، مدت برداشت 3 هفته طول می‌کشد.برداشت میوه بهتر است در مواقعی از روز که هوا خنک تر است انجام شود.

میوه‌های برداشت شده را به مدت 5-3 روز می‌توان در یخچال نگهداری کرد. توت فرنگی به مدت دو ماه می‌تواند به شکل کاملا منجمد بماند.

فواید توت فرنگی

توت فرنگی یکی از میوه‌های فصلی است که سلامت را نیز افزایش می‌دهد. مزایای شگفت‌انگیز توت فرنگی شامل

بهبود و مراقبت از چشم، به‌دلیل دارا بودن فیتوکمیکال باعث عملکرد مناسب مغز، تسکین فشار خون بالا و انواع بیماری‌های قلبی و عروقی، محتوای پلی فنولی و آنتی‌اکسیدان توت فرنگی آنها را برای بهبود سیستم ایمنی بدن، جلوگیری از انواع مختلف سرطان‌ها و کاهش علائم پیری زودرس بر مغز، ویتامین C در توت فرنگی تولید کلاژن را افزایش می‌دهد و پوست را صاف می‌کند و اثر ضد پیری دارد، عصاره آن دارای آنتوسیانین فراوان است و بدن را در مقابل اشعه ماورای بنفش محافظت می‌کند.

آفات و بیماری های توت فرنگی

سفیدک پودری-کپک خاکستری-سوختگی برگ توت فرنگی-حلزون- تاری.