از کاشت تا برداشت درخت بادام

مقدمه

بادام یکی از قدیمی ترین درختانی است که در ایران کشت می ­شود. این محصول در شرایط آب و هوایی مدیترانه ای که دارای تابستان های گرم و خشک و زمستان ­های ملایم است به خوبی رشد می­ کند. با این وجود در مناطقی که داری زمستان های بسیار سرد هم می ­باشند، کاشته می ­­شود. وسعت دامنه مناطق کشت بادام در ایران، نشان می­ دهد که بادام جزء گیاهانی است که دارای گستردگی اقلیمی بالایی بوده و گونه ­های اجدادی آن، ژن­های مناسب و مطلوبی دارند. به طور کلی می ­توان گفت که بادام، بومی مناطق گرم و خشک آسیای غربی تا حوزه مدیترانه بوده و امروزه کشت آن در آمریکا، اسپانیا، ایران، مراکش، ایتالیا، پرتغال، ترکیه، یونان و استرالیا به طور وسیع معمول، شده است.

میزان تولید

امروزه در بیش از 50 کشور جهان ارقام مختلف بادام کشت و کار می ­شوند. بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان خواروبار جهانی(FAO)، سطح زیر کشت بادام در کل دنیا بالغ بر 1.65میلیون هکتار می­ باشد. کشور ایران یکی از مراکز اصلی رویش طبیعی این درخت محسوب می شود که با 180 هزار هکتار (کشت آبی و دیم) در رده سوم بعد از اسپانیا و آمریکا قرار دارد.

بیشترین سطح زیر کشت آبی و میزان تولید بادام در ایران به ترتیب متعلق به استان های چهارمحال و بختیاری، فارس، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، کرمان، اصفهان و مرکزی می ­باشد. در این میان استان چهارمحال و بختیاری به عنوان یکی از قطب­های تولید بادام دارای اهمیت خاصی بوده و بادام در اقتصاد باغداران این استان دارای جایگاه ویژه ای است.

ایران از لحاظ متوسط عملکرد بادام در بین20 کشور برتر تولید کننده، در رتبه 12 قرار دارد.

ارزش غذایی هر 100 گرم مغز بادام برابر است با :

ارزش غذایی بادام

بادام میوه­ای است که برای مصارف گوناگون تهیه می­ شود. از جمله مصارف آن در صنایع شیرینی پزی و آجیلی به عنوان خشکبار می ­باشد همچنین علاوه بر مصارف آجیلی و خوراکی از نظر صنعتی و داروئی اهمیت فراوانی دارد.

* مغز بادام تلخ به مقدار کم حاوی سیانور دو پتاس و اسید سیانیدریک است که اگر فردی به مقدار زیاد آن را مصرف کند، مسموم می­ شود و مصرف آن تا حدودی مجاز می­ باشد.

گیاهشناسی بادام

بادام (Prunus dulcis) درختی از خانواده گل سرخیان (Rosaceae) است. بادام از گیاهان گل دار، نهان دانه با گل کامل بوده و دارای سیستم خود ناباروری می­­ باشد. بلندی این درخت به 6 تا 10 متر می­ رسد. ریشه درخت بادام قوی است و به طور عمودی تا 3 متر در زمین فرو می رود، به همین دلیل نسبت به خشکی و کم آبی مقاوم است. تنه درخت بادام در جوانی به رنگ خاکستری شفاف و صاف است که به تدریج تیره تر می­ شود. در بادام برگ ها ساده و در شاخه­ های تازه تشکیل شده فصل جاری ظاهر می ­شوند.

شکل برگ­ ها نیزه ای، باریک، دراز، نوک تیز، کمی موج دار و چرمی و کلفت می باشند به همین دلیل در برابر هوای گرم و خشک مقاوم است. گل­ های آن دو جنسی به رنگ سفید یا صورتی بوده و در بهار قبل از باز شدن جوانه­ های برگ ظاهر می­ شوند.

اکثر ارقام بادام از نظر گرده افشانی خودنابارورند و لذا دانه گرده حاصل از یک رقم نمی­ تواند باعث باروری و ایجاد میوه در همان رقم شود به همین دلیل نیاز به ارقام گرده افشان است.

در درختان بادام انجام هرس کافی برای تحریک تولید شاخه ­های جدید ضروری بوده و باید درختان بارور بادام، برای گلدهی فراوان و پیوسته و افزایش محصول از سالی به سال دیگر هرس شوند.

ارقام بادام

دو نوع درخت بادام وجود دارد یک نوع دارای گل های صورتی که بادام شیرین تولید می ­کنند و نوع دیگر آن با گل های سفید بادام تلخ دارد. در ایران حدود30 رقم بادام شناخته شده و کشت می گردد.

مهم ترین ارقام بومی شامل بی نظیر، تاجری، سنگی مشهد، کاغذی، منقا، محب علی، شاهرود 12، فرانیس، شاهرود 13 و15و 17، آذر، سهند و شکوفه می­ باشند.

ارقام خارجی که در ایران کشت می­ شوند می­توان ژوردانلو (jordanolo) و نپلوس اولترا (Ne Plus Ultra)را نام برد.

رقم های مهم بادام که توسط موسسه تحقیقات و تهیه نهال و بذر معرفی شده اند عبارتند از:

رقم آذر- رقم سهند – رقم حریر- رقم شکوفه – رقم یلدا – رقم Nonpariel

از ارقام دیگر می توان به فرادوئل، تونو، نان پاریل، سوپر نووا، مامایی، ربیع، سفید، شاهرود 6، شاهرود 21، شاهرود 16 اشاره کرد.

برخی ارقام انتخابی و با نام گذاری محلی:

• شهرکرد: مامایی، ربیع و سفید
• اصفهان: تاجری، دوبهره
• خراسان : سنگی، دستمالی
• مراغه(آذربایجان): بادام فلق

ارقام مهم بادام و ارقام گرده افشان مناسب برای بادام

ارقام مهم بادام و ارقام گرده افشان مناسب برای بادام

پایه های درخت بادام

پایه های بذری شامل بادام تلخ، بادام معمولی، هلو و آلو

پایه های رویشی شامل GF، GN

ویژگی های پایه های GN

• سازگاری با خا کهای آهکی
• مقاومت به کلروز ناشی از خا کهای آهکی
• میزان تولید بالای میوه
• مقاومت بسیار بالا به نماتد ریشه
• عملکرد بالای کمی و کیفی میوه
• دارای میوه­هایی با پوسته سخت تر و تأخیر در زمان برداشت میوه
• مقاومت بالا به استرس کم آبی
• میزان بالای جذب موادغذایی خاک از جمله Mg و Zn

ویژگی های پایه های GF

• هیبریدهای هلو * بادام
• مقاومت به خاک های آهکی
• مقاومت به خشکی و کلروز
• سهولت انتقال و کاهش درصد تلفات هنگام جابجایی
• حساسیت بسیار کم به خفگی طوقه
• قدرت رشد زیاد
• مقاومت بالا نسبت به نماتدها
• مناسب استفاده در شرایط دیم
• نسبت به خفگی ریشه بیشترین تحمل را نشان می دهد.
• طولانی شدن عمر درختان بادام

کاشت

در موقع کاشت نهال ابتدا بایست گودال هایی آماده کرد و زمان گودبرداری با زمان کاشت نهال در ارتباط است. اگر موقع کاشت نهال در اواخر پاییز است، گودال ها در تابستان و اگر موقع کاشت نهال در زمستان است، چاله ها بایستی در پاییز حفر شده باشند.

ابعاد گودال بسته به نوع خاک و اندازه ریشه دارد و باید به نحوی گودال حفر شود که ریشه ها با دیواره تماس پیدا نکنند. معمولا قطر چاله ها بین 30 تا 50 سانتی متر می­ باشد و عمق چاله بسته به عمق پراکنش ریشه های درخت، معمولا 40 تا 50 سانتی متر می ­باشد. در موقع کاشت نکته­ای که بایستی در نظر گرفته شود این است که از خاک حاصلخیز و مرغوب در گودال استفاده شود و در صورتی که خاک منطقه نامرغوب است فضای گودال بیشتر در نظر گرفته شود.

بعد از کاشت در سال های بعدی، کوددهی می تواند به صورت چالکود و یا پخش سطحی در زیر سایه انداز درخت برای بهبود شرایط همه نقاط خاک صورت گیرد. برای پخش سطحی ابتدا کودها به صورت یکنواخت در زیر سایه انداز درخت پخش می گردد و به وسیله ادوات خاک ورزی با خاک مخلوط می­ شود و یا در سطح باقی می ­ماند و به وسیله آب باران و آبیاری در اختیار ریشه درخت قرار می گیرد.

تغذیه درخت بادام

با توجه به اینکه اکثر خاک های زیر کشت بادام در اراضی آهکی، سنگلاخی، تپه ماهوری، فقیر و شنی بوده و همچنین ناتوانی این نوع اراضی در تامین نیازهای تغذیه ای درختان بادام به همراه مصرف نامتعادل کودهای شیمیایی، باعث بروز مشکلات تغذیه ای برای این محصول می شود.

پس یکی از مباحث مهم در جهت افزایش عملکرد، تغذیه مطلوب درختان و فراهم نمودن محیط مناسب تری در اطراف ریشه جهت جذب بیشتر عناصر غذایی مورد نظر می باشد.

مدیریت تغذیه باغات بادام در طول یک فصل شامل مدیریت مواد آلی و شیمیایی و کاربرد خاکی و محلول پاشی می­ باشد و می­توان بخشی از نیاز خاک و گیاه به مواد آلی را با استفاده از اسید هیومیک تامین کرد.

در مورد استفاده از کودهای دامی، این کودها باید کاملا پوسیده باشند و با استفاده از روش مناسب و بسته به نیاز درختان در فصل پاییز و یا عمدتا زمستان در اختیار درختان قرار گیرد.

داشت

• شرایط اقلیمی

ایران از لحاظ شرایط اقلیمی مناسب کاشت درخت بادام می­ باشد و به طور کلی به غیر از استان های جنوبی و شمالی کشور (حاشیه خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر) سایر مناطق در صورت فراهم بودن سایر فاکتورها مناسب کاشت بادام می­ باشد. بادام درختی است که در شرایط آب و هوای مدیترانه ­ای و نواحی که دارای تابستان های گرم و خشک و زمستان ملایم باشند به خوبی رشد می کند. طول دوره رشد در ارقام مختلف بادام از 150 تا 240 روز می­ باشد.

نیاز سرمایی ارقام بادام در حدود دمای 4 تا 7 درجه سانتی گراد می باشد. درجه حرارت لازم برای رشد و تکامل، حداقل 10 درجه سانتی گراد حداکثر 40 درجه سانتی گراد و میانگین (اپتیمم) 23 درجه سانتی گراد می­ باشد.

دمای مناسب برای محصول دهی مطلوب به طور میانگین 20-25 درجه سانتی گراد و حداکثر 35 درجه سانتی گراد  می­ باشد. همچنین درجه حرارت لازم برای آغاز فعالیت درخت و بیدار شدن از خواب زمستانی 6 درجه سانتی گراد و حداقل دمایی که درخت بادام می تواند تحمل کند 22- درجه سانتی گراد می ­باشد.

درجه حرارت مناسب برای گرده افشانی 15-25 درجه سانتی گراد می­ باشد و از جهتی باد ملایم برای گرده افشانی مفید است.

از کشت بادام در مناطقی با رطوبت نسبی بالای 70 درصد بایستی خودداری کرد و رطوبت نسبی کمتر از 20 درصد توام با دمای بیش از 35 درجه سانتی گراد عمل لقاح را دچار اختلال می کند.

تنش های زیستی و غیر زیستی در باغات بادام

مخاطرات طبیعی که هر ساله به باغات بادام خسارت وارد می­ آورند عبارتند از:

خشکسالی، سرمازدگی، سیل، تگرگ، طوفان، برف، یخبندان،آتش سوزی، ریزگردها و آفات و بیماری ها

شرایط خاک

خاک مناسب برای کاشت درخت بادام خاکی با بافت نیمه سنگین از نوع شنی رسی و سنگلاخی است و از جهتی درختان بادام در خاک هایی با بافت لومی یک دست و با عمق زیاد بیشترین محصول را تولید می­ کنند.

مقاومت درختان بادام نسبت به خاک آهکی نسبتا زیاد است و در مناطقی که آهکی بودن خاک اعمال محدودیت می­ کند می­ توان به کاشت این محصول اقدام نمود.

درختان بادام می­ توانند خاک هایی با شوری کم را تحمل کنند و تا هدایت الکتریکیEC) ) 1.5 دسی زیمنس بر متر را تحمل می کنند و با افزایش میزان شوری میزان عملکرد کاهش خواهد یافت.

اسیدیته مناسب (pH) برای پرورش بادام حداقل 6.5 و حداکثر 7.5 می باشد. از آنجایی که خاک های ایران غالبا دارای pH بالای 7.5 هستند بنابراین برای برطرف کردن نیاز غذایی گیاهان و درختان و  کمک به جذب عناصر غذایی بایستی از اصلاح کننده ها در جهت کاهش pH استفاده نمود.

آبیاری

درخت بادام به دلیل داشتن ریشه های قوی به آبیاری کمی احتیاج دارد و در موقع گلدهی از آبیاری بیش از حد بایستی خودداری شود تا از ریزش گل و میوه کاسته شود. بنابراین نیاز آبی درخت بادام به روش آبیاری قطره ای 4-5 هزار متر مکعب برای هر هکتار در سال و در آبیاری سنتی بر حسب منطقه و رقم 6-8 هزار متر مکعب برای هر هکتار در سال می باشد.

شرایط مساعد پرورش بادام

عناصر غذایی مورد نیاز بادام

•    ازت

مدیریت صحیح مصرف کودهای ازته یکی از عواملی است که می تواند در افزایش کمیت و بهبود کیفی میوه بادام نقش موثری داشته باشد.

علائم کمبود این عنصر به صورت رنگ پریدگی و کاهش رشد شاخه ها در اوایل فصل رشد بروز کرده و نهایتا در پاییز برگ ها بزودی پیر و زرد شده و زودتر از معمول می­ ریزند.

ازت از جمله عناصری است که در مراحل اولیه رشد میوه بادام نقش به سزایی دارد زیرا در این مرحله حجم پوسته بادام در دو ماه اول رشد به حداکثر مقدار خود می رسد که این عامل مهمی در تولید میوه در بادام است.

با توجه به شنی بودن اکثر خاک های زیر کشت بادام، توصیه می شود کود ازته به صورت تقسیط مصرف شود همچنین با توجه به آهکی بودن خاک های کشور حتی الامکان از کودهای اسیدی مثل سولفات آمونیوم و یا نیترات آمونیوم استفاده شود چون با مصرف این کودها در دراز مدت مقدار اسیدیته خاک ها کم شده و حلالیت عناصر ریزمغذی مثل آهن، روی، منگنز، مس و بور افزایش می یابد.

مصرف کود ازته باید به صورت تقسیط در سه نوبت مصرف گردد.

نوبت اول 25 درصد کل ازت، 15-20 روز قبل از گلدهی

نوبت دوم 50 درصد کل ازت، هنگام فندقه شدن میوه، حدود سه هفته بعد از ریزش گلبرگ­ ها

نوبت سوم بقیه کود ازته، 20 روز قبل از برداشت

فسفر

یکی از دلایل مصرف محصولات آجیلی، بالا بودن میزان فسفر در این مواد خوراکی است. با توجه به مصرف زیاد کودهای فسفره و عدم تحرک این عنصر علائم کمبود فسفر به ندرت در درختان بادام دیده می شود ولی در خاک های فقیر ممکن است علائم کمبود فسفر خود را به صورت کاهش رشد در اندازه برگ و همچنین در طول شاخه نشان دهند.

پتاسیم

پتاسیم یکی از عناصری است که نقش به سزایی در افزایش کمی و کیفی محصولات کشاورزی دارد. علائم کمبود پتاسیم در بادام از اواسط تابستان شروع شده و برگ ها رنگ پریده می­ شوند و اندازه برگ و رشد شاخه ها کاهش می­ یابد. در کمبود شدید نوک و حاشیه برگ­ ها نکروزه شده و نوک برگ به طرف بالا خم می ­شود. از آنجایی که باغداران هر ساله قسمتی از محصولات خود را در اثر سرمای زمستانه از دست می دهند، در اینجا باید به نقش پتاسیم در افزایش مقاومت گیاهان نسبت به سرمازدگی اشاره کرد. بنابراین مصرف کودهای پتاسیمی برای افزایش عملکرد و کاهش خسارت سرمازدگی ضروری می باشد.

کلسیم

با توجه به آهکی بودن اکثر خاک های کشور، کمبود عنصر کلسیم در خاک های آهکی کمتر اتفاق می­افتد و این عنصر به مقدار زیاد توسط درختان بادام جذب می­ شود. از طرفی چون تحرک عنصر کلسیم در خاک ها کم بوده محلول پاشی با کلرور کلسیم یا کلات کلسیم یا نیترات کلسیم در درختان بادام مفید می­ باشد.

روی و بور

از میان عناصر ریزمغذی، دو عنصر روی و بر در تشکیل و توسعه میوه در بادام نقش به سزایی دارند. به دلیل نقش ویژه دو عنصر روی و بور در فرایند گرده افشانی، جوانه زدن دانه گرده و تشکیل میوه در محصولات باغی نظیر بادام، محلول پاشی با عناصر ریزمغذی محتوی اوره -اسیدبوریک – سولفات روی (فروت ست) در پاییز بعد از برداشت محصول و قبل از ریزش برگ ها و در بهار هنگام تورم جوانه ها بسیار مفید می ­باشد. با محلول پاشی فروت ست طول عمر تخمک افزایش یافته، گرده افشانی موثر طولانی شده و درصد تشکیل میوه افزایش می­ یابد.

از آنجایی که روی یکی از عناصر حیاتی در تشکیل اکسین ­ها می­ باشد بنابراین استفاده از عنصر روی در فصل پاییز و بهار در جلوگیری از ریزش میوه نقش مهمی دارد.

محلول پاشی پاییزه فروت ست موثرتر از محلول پاشی بهاره است، زیرا بعد از برداشت محصول جوانه ها و بافت های ذخیره ای به عنوان یک مقصد sink قوی عمل کرده و مواد غذایی که از طریق محلول پاشی در اختیار اندام های گیاهی قرار داده می ­شود، به راحتی در سال بعد به بافت های زایشی منتقل می ­شود.

از طرفی با توجه به اینکه زمان تمایز جوانه ها در بادام در اوایل تا اواسط شهریور شروع شده و این تمایز و تبدیل شدن یک مرتبه صورت نمی گیرد و در طول پاییز ادامه دارد، محلول پاشی با فروت ست می­تواند در تامین مواد غذایی برای جوانه­ ها نقش به سزایی داشته و از این جهت در تکامل جوانه­ ها موثر باشد.

با این حال محلول پاشی پاییزه در تشکیل میوه و محلول پاشی بهاره در رشد کیسه جنینی میوه بسیار مهم می­ باشند.

کمبود بور در درختان بادام منجر به ریزش برگ ها در شاخه­ های انتهایی و مرگ این شاخه ­ها می­ شود و علائم کمبود روی در درختان بادام در ابتدا به صورت تاخیر در بازشدن جوانه های گل و جوانه های رویشی درخت و یا شاخه ظاهر شده که حتی ممکن است باز شدن جوانه ­ها تا یک ماه نیز به تاخیر بیفتد. کاهش سطح برگ، وجود مناطق زرد کم رنگ در طول حاشیه و نوک برگ و موجدار شدن حاشیه برگ ها از دیگر علائم کمبود روی در درختان بادام می باشند.

آهن

بادام از جمله درختانی است که نسبت به کمبود آهن مقاوم بوده و علائم کمبود این عنصر به ندرت دیده می­ شود. کمبود آهن در بادام در ابتدای فصل رشد به صورت رنگ پریدگی برگ ظهور کرده و تمامی برگ به طور یکنواخت زرد می شود. در کمبود شدید برگ های رنگ پریده ممکن است نکروز شوند و سپس ریزش کنند.

مس

سم پاشی درختان بادام با سموم حاوی مس، کمبود این عنصر را تا حدودی رفع می کند. علائم کمبود این عنصر در اوایل تا اواسط تابستان ظاهر می شود. در این حالت برگ های انتهایی شاخه­ هایی که در فصل جاری رشد کرده اند رنگ پریده شده و حتی ممکن است سوخته شوند و به دنبال آن ریزش می­ نمایند و متعاقبا انتهای سرشاخه­ ها در اواسط و اواخر تابستان می میرند.

عامل ریزش گل و میوه در بادام

ریزش به فرایندی گفته می­­ شود که منجر به جداشدن اندام هایی نظیر جوانه ها، گل ها و میوه ها می شود. هر چند ریزش گل و میوه اجتناب ناپذیر است ولی با یک مدیریت صحیح در باغ می ­توان ریزش های غیرمعمول را کاهش داد.

در شرایط معمولی در بادام اگر 15 تا 35 درصد گل ها به محصول تبدیل شوند، محصول اقتصادی تولید خواهد شد.

به طور کلی ریزش گل  و میوه در بادام را می ­توان به دو گروه ریزش های قبل از لقاح و ریزش­های بعد از لقاح تقسیم کرد.

ریزش جوانه های گل قبل از متورم شدن، ریزش گل ها در زمان شگفتن و نهایتا ریزش میوه های تلقیح نشده از جمله ریزش های قبل از لقاح می باشند.

از میان ریزش های بعد از لقاح نیز دو ریزش 30 و 45 روز بعد از گلدهی دارای اهمیت خاصی هستند.

میوه های ریزشی در 30 و 45 روز بعد از گلدهی آنهایی هستند که نموشان بر اثر ناتوانی در رقابت با میوه های بزرگتر، برای مواد غذایی به تاخیر افتاده است. در این میوه ها ابتدا شکافی در شیار میوه جوان ایجاد، رنگ آن به تدریج از سبز به زرد تغییر یافته، بافت میوه نرم و چروکیده شده و سپس در اثر کوچکترین ضربه یا جنبش شاخه­ های درخت، میوه­ ها ریزش می ­کنند.

از میان عوامل موثر بر ریزش میوه های جوان بادام، تغذیه نامتعادل دارای اهمیت خاصی است. تحقیقات نشان داده است که در صورتی که در باغات تعادل تقریبی عناصر غذایی برقرار باشد و عناصر غذایی در حد مطلوب در برگ­ ها وجود داشته باشد، ریزش کمتری اتفاق می­ افتد. بنابراین نقش عناصر معدنی در ریزش میوه نباید نادیده گرفته شود و استفاده از عناصری مثل ازت، روی و بور (فروت ست) در جلوگیری از ریزش میوه های جوان بادام دارای اهمیت خاصی هستند و یک راهکار اساسی برای افزایش عملکرد و بهبود کیفی میوه بادام است.

برداشت

برداشت میوه در درختان بادام در دو زمان انجام می گیرد، اولین زمان برداشت به صورت سبز (چغاله) است که معمولا در ماه های فروردین و اردیبهشت، انجام می­ شود و مرحله دوم، برداشت میوه خشک می­ باشد. برداشت میوه های خشک از اواسط تیرماه تا اواسط شهریور ماه بسته به شرایط اقلیمی و رقم انجام می­ شود.

زمان رسیدن میوه های خشک بادام وقتی است که بادام روی درخت به اصطلاح خندان شود و غلاف سبز بیرونی شکافته شود و پوست خشبی میانی آشکار گردد.

عملیات برداشت به صورت دستی با ضربه زدن چوب به درخت یا توسط شیکر صورت می­گیرد.

پس از برداشت محصول بایستی عملیات پوست گیری انجام گیرد و به منظور سهولت در این کار لازم است درختان 8 تا 10 روز قبل از برداشت آبیاری شوند.

آفات و بیماری ها

آفات

زنبور مغز خوار بادام – سوسک شاخک بلند رزاسه – سرشاخه خوار بادام – شپشک نخودی بادام – چوبخوار درختان میوه – سوسک طوقه خوار

بیماری

لکه آجری بادام – بیماری لکه غربالی – سفیدک پودری بادام – شانکر باکتریایی- سوختگی برگی بادام – پوسیدگی ریشه و طوقه – آنتراکنوز بادام – بیماری سوختگی برگ – گال طوقه – بیماری بلایت برگی – بیماری زنگ

فواید بادام

پایین آورنده کلسترول بد LDL و کاهش دهنده بیماری های قلبی

کاهش دهنده قند خون و بیماری دیابت

کمک به کاهش وزن

جلوگیری از سرطان

منبع انرژی

تقویت عملکرد ریه

استحکام استخوان

حاوی آنتی اکسیدان