همه چیز درباره آزمون خاک !!

وقتی به فکر تاسیس یک مزرعه کشاورزی و یا باغ هستیم مهم ترین مرحله یک زمین مناسب است؛ اما چطور مطمئن شویم که این زمین برای هدف ما مناسب است؟ آیا خاک آن کیفیت لازم برای کشت محصولات کشاورزی یا درختان میوه یا آجیلی را دارد؟ پاسخ این سوالات با آزمون خاک مشخص می شود. شاید مهم ترین و اولین اقدام برای تاسیس یک مزرعه انجام آزمون خاک است. این محتوای آموزشی که توسط تیم تحقیق و توسعه شرکت نوبهاران شیمی سپاهان گردآوری شده است اطلاعات بسیار مفیدی درباره آزمون خاک و نحوه انجام آن به شما می دهد که در ادامه به آن میپردازیم.

تفسیر نتایج آزمون خاک

در آزمون خاک برای برسی کیفیت و میزان عناصر موجود در خاک  به تفسیر یکسری از پارامتر های مورد نیاز می پردازند برای مثال: pH خاک/ هدایت الکتریکی (EC)/ درصد مواد آلی (OM)/ عناصر غذایی/ ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC)/ نسبت جذب سدیم (SAR)/ درصد مواد خنثی شونده (TNV)/ میزان رطوبت خاک/ بافت خاک در ادامه به توضیح هر یک از این پارامتر ها می پردازیم.

بافت خاک

این پارامتر نشان دهنده ی میزان شن ، رس و سیلت در خاک بوده و اصطلاح لوم یک خاک تشکیل شده از مقادیر مساوی شن و ماسه و سیلت و مقدار کمتری خاک رس می‌باشد. با توجه به مثلث استاندارد جهانی UK-ADAS standard in soilبافت خاک به 13 دسته تقسیم بندی می شود. این دسته بندی ها عبارت اند از:

درصد مواد خنثی شونده (TNV)

این اصطلاح در علم آزمون خاک به بررسی میزان آهک موجود در خاک می پر دازدبه تعریف دیگر ، TNV نشان‌دهنده توانایی خاک برای خنثی‌سازی اسیدها و حفظ pH پایدار می باشد خاکی که حاوی بیشتر از  15 % کربنات کلسیم باشد خاک آهکی گویند. بیشتر خاک های آهکی در خاک های خشک و نیمه خشک بوده وPH حدودا 7الی 8.5 دارند. در صورت وجود سدیم کربنات این PH به بالاتر حدود 9 هم می رسد. خاک آهکی نیتروزن و ماده آلی و فسفر کمی دارد و اگر کود های نیتروژنه آمونیومی در آین خاک ها استفاده شود به علت شرایط خاک امکان هدر رفت بسیاری داردو مصرف کود های فسفره کمبود ریز مغذی های آهن و روی را به همراه دارد.

PH در آزمون خاک

PH میزان اسیدیته یا قلیایی بودن یک ماده یا محلول را نشان میدهد که از بازه ی 1 الی 14 متغییر است . عدد 7 که حد وسط یا خنثی می باشد .زیر این بازه ، بازه ی اسیدی و بالاتر از این بازه محیط بازی یا قلیایی نامیده می شود .بهترین محدوده برای جذب عناصر ماکرو و میکرو حدود بازه ی خنثی بوده و کمتر یا بیشتر از این محدوده ممکن است در جذب عناصر غذایی اختلال ایجاد کند.

pH خاک با استفاده از دستگاه‌های دیجیتال مانند pH متر اندازه‌گیری می‌شود. کاغذ لیتموس یا کیت‌های معرف رنگی، دقت بالاتر و قابلیت خواندن فوری نتیجه را به همراه دارد. خاک هایی که حاوی کلسیم یا منیزیم هستند در محدوده ی خاک های بازی قرار می گیرند  مانند خاک های آهکی. در اینگونه خاک ها استفاده از کود هایی که ماده ی آلی بسیاری دارند یا حاوی گوگرد هستند به تعدیل PH خاک کمک می کنند.

هدایت الکتریکی (EC):

این اصطلاح به میزان نمک و املاح موجود در خاک  و هدایت الکتریکی در خاک اطلاق می شودکه هرچه این میزان بالاتر باشد میزان شوری بالاتر بوده و جذب عناصر غذایی کاهش می یابد. برای تنظیم میزان EC خاک آزمایش منظم خاک/مدیریت آبیاری/مدیریت متعادل عناصر غذایی استفاده از کود های شیمیایی/بهبود شرایط زهکشی خاک و افزودن مواد آلی  توسط کود های حیوانی  به خاک بسیار کمک کننده است.

درصد مواد آلی (OM)

مواد آلی عمدتا از بقایای گیاهی یا حیوانی به وجود می آیدکه شامل کودهاي حیوانی، کمپوست حاصل از بقایاي شاخه و برگ گیاهان، کمپوست حاصل از تخمیر سبوس برنج و کلش گندم و … می باشد که حاوی مواد ضروری مورد نیاز گیاهان بوده و مواد مغذی را به شکل قابل دسترس برای  گیاه تامین می کند و  قابلیت نفوذ و ظرفیت نگهداشت آب  را بیشتر می کند .ذخیره کننده و تأمین کننده عناصر غذایی نیازمند گیاه و جانداران خاك مانند نیتروژن، فسفر و گوگرد در خاك است و همچنین مانع از فرسایش شدید خاك میشود.هرچقدر میزان ماده آلی خاک بیشتر باشد کیفت خاک بهتر است.

عناصر غذایی

عناصر غذایی ضروری برای گیاه شامل دو گونه میکرو المنت ها و ماکرو المنت ها هستند که ماکرو المنت ها شامل عناصر ضروری  و پر مصرف برای گیاهان بوده و میکرو المنت ها جز عناصر ضروری ولی کم مصرف به شمار می آیند تفاوت عناصر کم مصرف و پر مصرف نه در تعداد دفعات مصرف بلکه در میزان مصرف آنهاست. برای مثال ماکرو المنت ها مثل ازت،فسفر،پتاس،گوگرد منیزیم و کلسیم می باشد و میکرو المنت ها مانندآهن ،منگنز ، روی ، مولیبدن،مس و بر می باشد میزان هریک از این عناصر در نتایج آزمون خاک به ارائه برنامه غذایی مناسب کمک بسیاری می کند.

ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC)

از مهم‌ترین ویژگی‌های شیمیایی خاک است و یکی از پارامتر های مهم در حاصلخیزی خاک می باشد. با این حال، روش‌های استاندارد آزمایشگاهی برای اندازه‌گیری CEC دشوار، هزینه‌ بر و زمان‌بر است. (C.E.C)عبارت از حداکثر مقدادر کاتیونی است که وزن معینی از خاک قادر است در خود جذب یا نگهداری نماید . یا به عبارت دیگر توانایی خاک برای حفظ کاتیونها از طریق جذب الکتریکی می باشد .

مقدار پایین ظرفیت تبادل کاتیونی (Cation exchange capacity-CEC) به این معنا است که خاک دارای مقاومت کمی در برابر تغییرات  دارد. این پارامتر برای برنامه کود دهی بسیار اهمیت دارد زیر خاک هایی با CEC پایین به کوددهی مکرر نیاز دارنداما خاک هایی که CEC بالاتری دارند به کوددهی کمتر، بافت خاک ،PH خاک  و میزان ماده آلی خاک بر CECاثر گذار هستند.

نسبت جذب سدیم (SAR)     

SAR مخفف عبارت Sodium Adsorption Ratio این پارامتر به بررسی نسبت جذب سدیم  به منیزیم و کلسیم می پردازد.هرچه مقادیر بالاتر باشد شوری بیشتر بوده و میزان تخریب خاک و کاهش نفوذپذیری خاک می شود.هر چه میزان سدیم در خاک بیشتر باشد باعث از هم پاشیدگی ذرات رس شده و فرسایش خاک را به همراه دارد  که منجر به کاهش کیفیت محصول می شود.این در حالیست که وجود کلسیم و منیزیم در خاک منجر به انقباض یا لخته شدن خاک می شود برای همین در مناطقی که میزان سدیم بیشتر است ،بیشتر از کود های کلسیمی برای اصلاح خاک و جانشینی سدیم با کلسیم استفاده می کنند. برای مثال استفاده از کود ضد شوری دیسالین در این زمان توضیه می شود .فرمولاسیون اندازه گیری این پارامتر به شرح زیر می باشد .

که در فرمول بالا غلظت های کلسیم ، منیزیم ، و سدیم برحسب میلی اکی والان گرم بر لیتر می باشد.

میزان رطوبت

تعیین میزان رطوبت خاک برای کشت محصولات بسیار اهمیت دارد زیرا اطلاعاتی از ارزیابی خواص فیزیکی و مکانیکی خاک به ما می دهد.این اطلاعات به ما کمک می کند که میزان آب قابل دسترس برای گیاه و پایداری خاک را برسی کنیم. فرمول محاسبه این پارامتر به شرح زیر می باشد.

نمونه برداری از خاک برای احداث باغ یا باغ موجود

روش نمونه برداری در باغات کمی متفاوت است .   برای نمونه گیری از باغات بهتر است از هر هکتار 10 الی 20 نمونه گرفته شود ومتناسب با نوع کشت و عمق توسعه ریشه نمونه گیری صورت گیرد.  در باغات پروفیل یا گودالی  به عمق 1.5 متر در وسط باغ یا محل احداث باغ حفر نمایید. در نمونه گیری از باغات بایستی از پروفیل نمونه گیری صورت گیرد تا نتایج دقیق تر ارائه شود.

تجهیزات رایج برای نمونه‌برداری از خاک شامل بیل، بیلچه و اوگر هستند. برای انجام نمونه‌برداری، ابتدا باید حدود ۵ سانتی‌متر از لایه سطحی خاک کنار زده شود تا دقت کار افزایش یابد. سپس از دیواره‌های گودال، در عمق‌های مختلف، حدود ۲ کیلوگرم خاک برداشت می‌شود.

نمونه‌برداری معمولاً از چهار عمق متفاوت انجام می‌گیرد:

• ۰ تا ۳۰ سانتی‌متر
• ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متر
• ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر
• ۹۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر

برای هر نمونه خاک، اطلاعات زیر باید ثبت شود:

• نام قطعه زمین
• تاریخ نمونه‌برداری
• عمق نمونه‌برداری
• نام کشاورز
• نوع محصول
• کد نمونه

این اطلاعات باید هم روی بسته‌بندی نمونه درج شود و هم در دفتر ثبت مشاهدات نوشته شود. در نهایت، نمونه‌های جمع‌آوری‌شده باید به آزمایشگاه مربوطه تحویل داده شوند تا آنالیزهای لازم انجام گیرد.

به شما خواننده گرامی توصیه می کنیم مطلب نمونه برداری از خاک و توصیه بهینه کودی را مطالعه کنید!