نمونه برداری از خاک و توصیه بهینه کودی

خاک مخلوطی از مواد معدنی، مواد آلی،گازها، مایعات و میکروارگانیسم ها است که در کنار هم حیات را امکان پذیر کرده­اند و یک محیطی مناسب برای رشد گیاهان است. خاک مناسب جهت رشد گیاهان، نوعی از خاک است که توانایی فراهم نمودن مواد مغذی مورد نیاز گیاه را داشته باشد و منجر به رشد پایدار محصولات کشاورزی شود پس شناخت همه جانبه خاك از مهمترین عواملی است که ما را در رسیدن به هدف افزایش عملکرد در واحد سطح یاري می­کند. برای رسیدن به این هدف می بایست کمی به داخل خاک برویم، که با نمونه برداری از خاک این عمل میسر می شود.

مهمترین گام در حاصلخیزي خاك و ارائه توصیه کودي، نمونه برداري از خاك است. بنابراین دقت در نمونه برداري از مهم ترین و اصلی ترین مباحث آزمون خاك می­باشد. به عبارت دیگر می­بایست به گونه ای یک نمونه خوب و واقعی گرفته شود، که نماینده کل خاک آن منطقه نمونه برداری شده باشد تا بتوان توصیه اي مطلوب ارائه نمود.

اطلاع از میزان مواد غذایی و حاصلخیزی خاک و همچنین شناسایی کمبود عناصر غذایی خاک یکی از عوامل مهم در کشاورزی نوین و پایدار است. جهت آگاهی از وضعیت خاک باید با انجام نمونه برداری، خاک مورد آزمایش قرار گیرد و با استناد بر نتایج آن، برنامه مدیریتی مناسب برای آن خاک در نظر گرفته شود.

نمونه برداري از خاك، وضعيت فيزيكي خاك (ساختمان، بافت، استحكام، تخلخل، نفوذ پذيري، زهكشي و …)، خصوصيات مورفولوژيكي خاك (لايه­ هاي مختلف خاك، عمق ضخامت لايه­ ها، ميزان گچ و آهك، وجود لايه هاي غير قابل نفوذ، و …)، ويژگي هاي شوري و pH خاك و ميزان عناصر كم مصرف و پرمصرف خاك و غيره را مشخص نموده كه با استناد بر آن ميزان عناصر غذايي مورد نياز گياه (نياز كودي)، نحوه و زمان تغذيه گياه، روش مناسب آبياري، انتخاب گياه مناسب كشت منطقه مورد آزمايش، تعيين گرديده و برنامه مديريتي مناسبي جهت دسترسي به مصرف اقتصادي كودهاي شيميايي و آلي و ارتقا سطح كمي و كيفي محصولات در نظر گرفته مي­شود. بنابراین طرز صحیح نمونه برداري از خاك می­تواند به عنوان پایه شناخت وضعیت خاك مزرعه و باغ مورد توجه قرار گیرد.

تفکیک اراضی برای نمونه برداری از خاک

در نمونه برداري از خاك، رنگ خاك، بافت خاك، شيب زمين ، میزان فرسایش، کشت سال های قبل، تناوب، نوع محصول و نحوه مديريت مزرعه و باغ را بايستي مورد توجه قرار داد. در زمينه مديريت مزرعه، وضعيت كوددهي و نوع زراعت حائز اهميت است ولی در صورتی که قطعات زمین کوچک بوده و قادر به تفکیک آنها نباشیم یک برنامه کلی برای نمونه برداری در نظر خواهیم گرفت.

زمان و شرایط مناسب نمونه برداری از خاک

بهترین زمان نمونه برداری از مزارع  یک ماه قبل از کاشت یا پس از برداشت محصول و در باغات بهترین حالت قبل از درختکاری می باشد چون در این زمان  برای کشاورز یا باغدار کنترل  راحت تر بوده و هزینه های کمتری را برای باغدار به همراه خواهد داشت. به طور کلی اواخر زمستان تا اوايل بهار و يا اواخر تابستان تا اوايل پاييز مناسب ترين زمان جهت نمونه برداري مي باشد.

الگوی نمونه برداری از خاک

1- در زمین هایی که شکل منظمی دارند، قطرها را ترسیم کرده و از محل تلاقی آنها یک نمونه و از محل های راس با کمی فاصله، نمونه تهیه می شود.

2- در زمین هایی که شکل نامنظی دارند نمونه برداری به صورت زیگزاک می­باشد به طوری که در هر محل تغییر جهت، نمونه برداری انجام می­شود.

بهترین شرایط نمونه برداری در حالت به اصطلاح گاورو فراهم می­شود (رطوبت کمتر از رطوبت در حالت ظرفیت زراعی مزرعه FC باشد) که این حالت پس از گذشت 3 روز از آبیاری مزرعه و باغ پدید می­آید و زمین خیلی مرطوب یا خیلی خشک مناسب نمونه برداری نمی­باشد.

انواع نمونه خاک

•  نمونه ساده

اگر هر یک از نمونه های برداشت شده را به طور جداگانه مورد تجزیه قرار دهیم به آن نمونه ساده می­گویند.

• نمونه مرکب

اگر تعدادی نمونه ساده را با هم مخلوط کرده و یک نمونه برداریم به ان نمونه مرکب می گویند.

• نمونه دست نخورده

اگر نمونه حالت و ساختار طبیعی خاک را برای ما حفظ کند به آن نمونه دست نخورده می گویند.

• نمونه دست خورده

اگر نمونه حالت و ساختار طبیعی خاک را برای ما حفظ نکند به ان نمونه دست خورده می گویند.

نحوه نمونه برداری از خاک

بهترین شیوه نمونه برداری، تهیه نمونه مرکب می­باشد. در این روش از چندین نقطه نمونه برداری شده و نمونه های مربوط به هر عمق نقاط مختلف با هم مخلوط می­شود که در پایان یک نمونه ترکیبی مرکب از خاک نقاط مختلف در یک عمق مشخص بدست می آید.

تعداد نقاط نمونه برداری با توجه به اندازه مزرعه یا باغ متغیر است و به طور میانگین از هر 1هکتار 5 نمونه تهیه می­شود.

• باید توجه شود که در موقع نمونه برداری سطح رویی خاک ( 5 سانتی متر) کنار زده شود و سطح محل نمونه برداری از علف هرز، برگ، خرده سنگ… پاک شود.
• از مکان هایی مانند کنار دیوار، محل کود پاشی، محل توده های کود و کاه پوسیده ، محل نگهداری و تردد حیوانات، زیر درخت، کنار کانال آبیاری و مکان هایی مانند این به هیچ عنوان نمونه برداری انجام نگیرد.
• نمونه مرکب پس از تهیه شدن، داخل کیسه پلاستیکی یا ظروف نمونه برداری ریخته می­شود و سر کیسه را محکم می بندیم و مشخصات آن ( نام- نام خانوادگی- تاریخ نمونه برداری- محل نمونه برداری- عمق نمونه برداری- نوع زراعت) بر روی دو اتیکت نوشته می شود و یکی بر روی کیسه یا ظرف و دیگری در داخل نمونه قرار می گیرد.

عمق نمونه برداری از خاک

عمق نمونه برداری بستگی به نوع و سن گیاه و رشد و عمق ریشه دارد و به طور میانگین برای گیاهان زراعی 0-30 سانتی­متر، برای درختان با ریشه نیمه عمیق 30-0 ، 60-30 سانتی متر و برای درختان با ریشه عمیق 0-40 ، 40-80، 80-120 سانتی متر می­باشد. (به طور کلی برای باغات عمق 30-0، 60-30، 90-60 سانتی متری در نظر گرفته می شود) سپس نمونه های خاک هر عمق ( 30-0 سانتی متری را با هم و 60-30 سانتی متری نیز با هم و نمونه های90-60 ) را با هم به طور جداگانه مخلوط می گردد.

در نمونه برداری به این گونه باید عمل کرد که با استفاده از بیل گودالی به شکل V تا عمق مورد نظر حفر می شود و از کناره های صاف آن به ضخامت 3 تا 4 سانتی متری(1 کیلوگرم) خاک در کیسه مورد نظر می ریزیم.

در درختان با توجه به سیستم آبیاری (غرقابی یا قطره ای) شیوه نمونه برداری متفاوت است به گونه ای که اگر سیستم آبیاری غرقابی باشدچون سطح وسیع تری با آب در تماس است، توزیع ریشه ها بیشتر بوده و ناحیه جذب مواد غذایی بیشتر خواهد بود بنابراین بهترین محل برای نمونه برداری انتهای قسمت سایه انداز درخت و در 1.5 تا 3 متری کنار ردیف درختان است ولی اگر سیستم آبیاری قطره ای باشد، نمونه برداری بایستی 3/2 آن از مرکز محل خیس خوردگی و 3/1 آن از قسمت حاشیه خیس خوردگی انجام گیرد.

ابزار نمونه برداری از خاک

جهت نمونه برداری از مته نمونه برداری (Auger) استفاده می­شود و در صورت نبودن این وسیله می­توان از بیلچه یا بیل دستی می توان استفاده کرد.

بایستی به این نکته توجه شود که وسایل نمونه برداری کاملا تمیز و بدون زنگ زدگی باشد و به مواد شیمیایی و سموم آغشته نباشد.

آماده سازی نمونه برای ارسال به نمایشگاه

برای آماده سازی نمونه در هر عمق، نمونه­ های 1 کیلوگرمی را کاملا با هم مخلوط کرده و بر روی یک کیسه پهن کرده و تمامی سنگ ریزه و خار و خاشاک آن را تفکیک کرده چنانچه در بین نمونه ها کلوخه خاک وجود داشته باشد نباید آن ها را حذف کنیم بلکه کلوخه ها را خرد کرده و نمونه ها بایستی در هوای آزاد و بر روی یک سطح تمیز خشک گردد که به آن اصطلاحا خاک هوا خشک می­گویند. لازم به ذکر است برای خشک نمودن نمونه ها نباید از وسایل حرارتی مصنوعی استفاده کرد. خشک نمودن خاک بعد از نمونه برداری از فعالیت میکروارگانیسم های تجزیه کننده مواد آلی خاک جلوگیری می کند در نتیجه می­توان برآورد دقیق تری از میزان نیتروژن خاک داشت. بعد از خشک شدن، نمونه های جمع آوری شده را به خوبی با هم مخلوط نمایید و در نهایت از مخلوط بدست آمده، یک نمونه خاک مرکب (در حدود 1 کیلوگرم) جهت ارسال به آزمایشگاه آماده می کنیم.

در این محتوای آموزشی تلاش شد مواردی را که شما برای آزمون خاک باید رعایت کنید، گفته شود. همیشه برای داشتن یک برنامه کودی اصولی، با انجام یک آزمون خاک می توان از خیلی از توصیه های کودی صرف نظر کرد و کود دهی به صرفه و اقتصادی تری  انجام داد.

همچنین برای تفسیر و داشتن برنامه کودی؛ روی مشاوران ماحساب کنید. در 7 روز هفته مشتاقانه آماده خدمت رسانی به شما کشاورزان و باغداران عزیز هستیم.