نمونه برداری از خاک و توصیه بهینه کودی

خاک مخلوطی از مواد معدنی، مواد آلی،گازها، مایعات و میکروارگانیسم ها است که در کنار هم حیات را امکان پذیر کرده­اند و یک محیطی مناسب برای رشد گیاهان است. خاک مناسب جهت رشد گیاهان، نوعی از خاک است که توانایی فراهم نمودن مواد مغذی مورد نیاز گیاه را داشته باشد و منجر به رشد پایدار محصولات کشاورزی شود پس شناخت همه جانبه خاك از مهمترین عواملی است که ما را در رسیدن به هدف افزایش عملکرد در واحد سطح یاري می­کند. برای رسیدن به این هدف می بایست کمی به داخل خاک برویم، که با نمونه برداری از خاک این عمل میسر می شود.

مهمترین گام در حاصلخیزي خاك و ارائه توصیه کودي، نمونه برداري از خاك است. بنابراین دقت در نمونه برداري از مهم ترین و اصلی ترین مباحث آزمون خاك می­باشد. به عبارت دیگر می­بایست به گونه ای یک نمونه خوب و واقعی گرفته شود، که نماینده کل خاک آن منطقه نمونه برداری شده باشد تا بتوان توصیه اي مطلوب ارائه نمود.

اطلاع از میزان مواد غذایی و حاصلخیزی خاک و همچنین شناسایی کمبود عناصر غذایی خاک یکی از عوامل مهم در کشاورزی نوین و پایدار است. جهت آگاهی از وضعیت خاک باید با انجام نمونه برداری، خاک مورد آزمایش قرار گیرد و با استناد بر نتایج آن، برنامه مدیریتی مناسب برای آن خاک در نظر گرفته شود.

نمونه برداري از خاك، وضعيت فيزيكي خاك (ساختمان، بافت، استحكام، تخلخل، نفوذ پذيري، زهكشي و …)، خصوصيات مورفولوژيكي خاك (لايه­ هاي مختلف خاك، عمق ضخامت لايه­ ها، ميزان گچ و آهك، وجود لايه هاي غير قابل نفوذ، و …)، ويژگي هاي شوري و pH خاك و ميزان عناصر كم مصرف و پرمصرف خاك و غيره را مشخص نموده كه با استناد بر آن ميزان عناصر غذايي مورد نياز گياه (نياز كودي)، نحوه و زمان تغذيه گياه، روش مناسب آبياري، انتخاب گياه مناسب كشت منطقه مورد آزمايش، تعيين گرديده و برنامه مديريتي مناسبي جهت دسترسي به مصرف اقتصادي كودهاي شيميايي و آلي و ارتقا سطح كمي و كيفي محصولات در نظر گرفته مي­شود. بنابراین طرز صحیح نمونه برداري از خاك می­تواند به عنوان پایه شناخت وضعیت خاك مزرعه و باغ مورد توجه قرار گیرد.

تفکیک اراضی برای نمونه برداری از خاک

بهترین زمان نمونه‌برداری از مزارع، یک ماه قبل از کاشت یا پس از برداشت محصول است. در باغات، بهترین زمان نمونه‌برداری قبل از درختکاری می‌باشد. در این زمان، کشاورز یا باغدار کنترل بهتری دارد و هزینه‌ها کمتر می‌شود.

زمان و شرایط مناسب نمونه برداری از خاک

بهترین زمان نمونه برداری از مزارع  یک ماه قبل از کاشت یا پس از برداشت محصول و در باغات بهترین حالت قبل از درختکاری می باشد چون در این زمان  برای کشاورز یا باغدار کنترل  راحت تر بوده و هزینه های کمتری را برای باغدار به همراه خواهد داشت. به طور کلی اواخر زمستان تا اوايل بهار و يا اواخر تابستان تا اوايل پاييز مناسب ترين زمان جهت نمونه برداري مي باشد.

الگوی نمونه برداری از خاک

1- در زمین هایی که شکل منظمی دارند، قطرها را ترسیم کرده و از محل تلاقی آنها یک نمونه و از محل های راس با کمی فاصله، نمونه تهیه می شود.

2- در زمین هایی که شکل نامنظی دارند نمونه برداری به صورت زیگزاک می­باشد به طوری که در هر محل تغییر جهت، نمونه برداری انجام می­شود.

بهترین شرایط نمونه برداری در حالت به اصطلاح گاورو فراهم می­شود (رطوبت کمتر از رطوبت در حالت ظرفیت زراعی مزرعه FC باشد) که این حالت پس از گذشت 3 روز از آبیاری مزرعه و باغ پدید می­آید و زمین خیلی مرطوب یا خیلی خشک مناسب نمونه برداری نمی­باشد.

انواع نمونه خاک

•  نمونه ساده

اگر هر یک از نمونه های برداشت شده را به طور جداگانه مورد تجزیه قرار دهیم به آن نمونه ساده می­گویند.

• نمونه مرکب

اگر تعدادی نمونه ساده را با هم مخلوط کرده و یک نمونه برداریم به ان نمونه مرکب می گویند.

• نمونه دست نخورده

اگر نمونه حالت و ساختار طبیعی خاک را برای ما حفظ کند به آن نمونه دست نخورده می گویند.

• نمونه دست خورده

اگر نمونه حالت و ساختار طبیعی خاک را برای ما حفظ نکند به ان نمونه دست خورده می گویند.

نحوه نمونه برداری از خاک

بهترین شیوه نمونه برداری، تهیه نمونه مرکب می­باشد. در این روش از چندین نقطه نمونه برداری شده و نمونه های مربوط به هر عمق نقاط مختلف با هم مخلوط می­شود که در پایان یک نمونه ترکیبی مرکب از خاک نقاط مختلف در یک عمق مشخص بدست می آید.

تعداد نقاط نمونه برداری با توجه به اندازه مزرعه یا باغ متغیر است و به طور میانگین از هر 1هکتار 5 نمونه تهیه می­شود.

• باید توجه شود که در موقع نمونه برداری سطح رویی خاک ( 5 سانتی متر) کنار زده شود و سطح محل نمونه برداری از علف هرز، برگ، خرده سنگ… پاک شود.
• از مکان هایی مانند کنار دیوار، محل کود پاشی، محل توده های کود و کاه پوسیده ، محل نگهداری و تردد حیوانات، زیر درخت، کنار کانال آبیاری و مکان هایی مانند این به هیچ عنوان نمونه برداری انجام نگیرد.

• پس از تهیه نمونه مرکب، آن را داخل کیسه پلاستیکی یا ظرف نمونه‌برداری می‌ریزیم و سر کیسه را محکم می‌بندیم.
  مشخصات زیر را روی دو برچسب می‌نویسیم:

  • نام و نام خانوادگی

  • تاریخ نمونه‌برداری

  • محل نمونه‌برداری

  • عمق نمونه‌برداری

  • نوع زراعت

  یکی از برچسب‌ها را روی کیسه یا ظرف می‌چسبانیم و دیگری را داخل نمونه قرار می‌دهیم.

عمق نمونه برداری از خاک

عمق نمونه‌برداری به نوع، سن گیاه و میزان رشد و توسعه‌ی ریشه‌ها بستگی دارد.

به‌طور میانگین:

• برای گیاهان زراعی: عمق 0 تا 30 سانتی‌متر مناسب است.

• برای درختان با ریشه نیمه‌عمیق: از دو عمق 0–30 و 30–60 سانتی‌متر نمونه‌برداری می‌شود.

• برای درختان با ریشه عمیق: سه عمق 0–40، 40–80 و 80–120 سانتی‌متر پیشنهاد می‌شود.

در باغ‌ها معمولاً از عمق‌های 0–30، 30–60 و 60–90 سانتی‌متر استفاده می‌شود.

پس از برداشت، نمونه‌های خاک مربوط به هر عمق را جداگانه با هم مخلوط می‌کنیم. برای مثال، نمونه‌های 0–30 سانتی‌متری را در یک گروه، 30–60 سانتی‌متری را در گروهی دیگر، و همین‌طور نمونه‌های 60–90 سانتی‌متری را نیز به‌صورت جداگانه ترکیب می‌کنیم.

در نمونه برداری به این گونه باید عمل کرد که با استفاده از بیل گودالی به شکل V تا عمق مورد نظر حفر می شود و از کناره های صاف آن به ضخامت 3 تا 4 سانتی متری(1 کیلوگرم) خاک در کیسه مورد نظر می ریزیم.

شیوه نمونه‌برداری خاک در درختان به نوع سیستم آبیاری بستگی دارد: غرقابی یا قطره‌ای.

اگر سیستم آبیاری غرقابی باشد، سطح وسیع‌تری با آب در تماس است. بنابراین، ریشه‌ها به طور گسترده‌تری پخش شده‌اند و ناحیه جذب مواد غذایی بزرگ‌تر است. در این حالت، بهترین محل نمونه‌برداری، انتهای سایه‌انداز درخت و در فاصله ۱.۵ تا ۳ متری کنار ردیف درختان است.

اما در سیستم آبیاری قطره‌ای، ناحیه خیس‌شدگی محدودتر است. در این روش، باید دو سوم نمونه‌برداری از مرکز محل خیس‌شدگی و یک سوم از حاشیه آن انجام شود.

ابزار نمونه برداری از خاک

جهت نمونه برداری از مته نمونه برداری (Auger) استفاده می­شود و در صورت نبودن این وسیله می­توان از بیلچه یا بیل دستی می توان استفاده کرد.

بایستی به این نکته توجه شود که وسایل نمونه برداری کاملا تمیز و بدون زنگ زدگی باشد و به مواد شیمیایی و سموم آغشته نباشد.

آماده سازی نمونه برای ارسال به نمایشگاه

رای هر عمق، ابتدا نمونه‌های ۱ کیلوگرمی خاک را با دقت مخلوط کنید. سپس نمونه را روی کیسه یا سطح تمیز پهن نمایید. در این مرحله، سنگ‌ریزه‌ها، خار و خاشاک را جدا کنید.

اگر کلوخه‌های خاک در نمونه وجود دارد، آن‌ها را حذف نکنید. بلکه با دقت خرد کنید تا بافت نمونه یکنواخت شود.

پس از تمیزسازی، نمونه‌ها را روی یک سطح تمیز و در هوای آزاد خشک کنید. به این نوع خاک خشک‌شده، “خاک هواخشک” گفته می‌شود. توجه داشته باشید که نباید برای خشک‌کردن از وسایل گرمایشی مصنوعی مانند بخاری یا آون استفاده کرد.

خشک‌کردن طبیعی خاک پس از نمونه‌برداری، از فعالیت میکروارگانیسم‌های تجزیه‌کننده مواد آلی جلوگیری می‌کند. این کار به شما کمک می‌کند تا برآورد دقیق‌تری از میزان نیتروژن خاک به‌دست آورید.

پس از خشک‌شدن کامل، تمام نمونه‌های جمع‌آوری‌شده را دوباره با هم مخلوط کنید. در نهایت، از این مخلوط، حدود یک کیلوگرم نمونه مرکب بردارید و آن را برای ارسال به آزمایشگاه آماده کنید.

در این محتوای آموزشی تلاش شد مواردی را که شما برای آزمون خاک باید رعایت کنید، گفته شود. همیشه برای داشتن یک برنامه کودی اصولی، با انجام یک آزمون خاک می توان از خیلی از توصیه های کودی صرف نظر کرد و کود دهی به صرفه و اقتصادی تری  انجام داد.

همچنین برای تفسیر و داشتن برنامه کودی؛ روی مشاوران ماحساب کنید. در 7 روز هفته مشتاقانه آماده خدمت رسانی به شما کشاورزان و باغداران عزیز هستیم.