ضدعفونی خاک به روش آفتابدهی

آفتابدهی روش موثر جهت کنترل عوامل بیماری زای خاکزی، حشرات، کنه ها و علف های هرز می باشد. این روش جزو روش های زراعی بوده و بیشتر در گلخانه ها و سطوح کوچک قابل اجرا می باشد. آفتابدهی روشی زمانبر بوده ولی با این حال به لحاظ هزینه و کیفیت کنترل عوامل بیماریزا بسیار موثر است.

اساس این روش بر مبنای استفاده و تجمع نور خورشید به وسیله پلاستیک های شفاف پلی اتیلن در سطح زمین می باشد  در این روش با افزایش گرما موجب کشتن و کاهش قدرت بیماری زایی می شود.

تاکنون گزارشی از آسیب این روش به موجودات مفید چاپ نشده است. در خاک های آلوده به عوامل بیماریزا از جنس پی تیوم، فایتوفترا و فوزاریوم و نماتد های ریشه گرهی این روش توصیه شده و بسیار مفید می باشد.

برای انجام آفتابدهی خاک باید زمانی از سال انتخاب شود که بیشترین میزان تابش خورشید را داشته باشیم این زمان در مناطق مختلف بین نیمه تیر ماه تا اواسط شهریور می باشد. به منظور افزایش اثر گذاری و انتقال حرارت بهتر است در طول مدت آفتابدهی رطوبت خاک در حد ظرفیت زراعی باشد.  پلاستیک مورد استفاده برای پوشش سطح مورد نظر باید شفاف، و با ضخامت 25 تا 75 میکرومتر باشد. طول دوره آفتابدهی باید بین 30 تا 55 روز باشد. هر قدر طول دوره آفتابدهی بیشتر باشد گرما به عمق بیشتری نفوذ کرده و کنترل بهتری برای پاتوژن ها و عوامل بیماری زا ایجاد خواهد شد.

برای انجام صحیح آفتابدهی مراحل زیر را به ترتیب باید انجام داد:

آماده سازی خاک

اولین گام برای انجام فرآیند آفتابدهی تصحیح و آماده سازی بستر کشت است. بعد از اتمام آفتابدهی امکان بهم زدن و دستکاری خاک وجود ندارد زیرا ممکن است خاک از سطح پایین تر که ضدعفونی درستی نشده به سطح رویی آمده و مجددا آلودگی ایجاد شود. سطح خاک باید کاملا صاف و بدون کلوخ باشد زیرا در صورت ناهمواری پلاستیک از سطح زمین دور می شود.  

همچنین حذف علف های هرز و بقایا، کرت بندی و تسطیح نیز باید قبل از پلاستیک گذاری انجام شود. مرحله بعدی قرار دادن پلاستیک بر روی سطح زمین است که می تواند به وسیله ماشین یا دست انجام شود. پلاستیک کاملا باید به سطح صاف زمین بچسبد و گوشه های پلاستیک با خاک پوشانده شود. در بعضی منابع عنوان شده که پلاستیک را می توان فقط بر روی ردیف های کشت استفاده کرد و تنها همان قسمت های که کشت گیاه زراعی صورت می گیرد ضدعفونی شود. این روش اگرچه به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه تر است ولی درصد بالایی از ضدعفونی را در این حالت نخواهیم داشت.

آبیاری

خاک مرطوب گرمای هوا را بهتر منتقل می کند و باعث افزایش حساسیت پاتوژن ها به گرما می شوند. خاک زیر پلاستیک تا عمق 60 سانتی متری باید تمام مدت دوره آفتاب دهی حداقل هفتاد درصد ظرفیت زراعی رطوبت داشته باشد. آبیاری را می توان قبل و بعد از کشیدن پلاستیک انجام داد اگر قبل از پلاستیک آبیاری انجام شود باید سریعا پلاستیک ها خوابانده شود تا آب خاک تبخیر نشود در عین حال باید رطوبت در حدی باشد که ادوات بتوانند در زمین تردد کرده و فشردگی خاک  ایجاد نشود. معمولا پس از یک بار ابیاری دیگر نیازی به آبیاری مجدد نمی باشد مگر در خاک ها ی شنی و بسیار سبک و یا زمانی که رطوبت خاک از 50 درصد کمتر باشد.

پلاستیک ها برای مدت 4 تا 6 هفته باید در بر روی خاک باقی بمانند. برای از بین بردن بیماری و آفات مقاوم حتما باید مدت آفتابدهی 6  هفته باشد.

پس از اتمام آفتابدهی می توان پلاستیک ها را جمع کرد یا اگر تنها بر روی پشته ها پلاستیک کشیده شده است به عنوان مالچ استفاده می شود و کشت نشا یا بذر در آنها انجام می شود.  بلافاصله پس از اتمام دوره آفتابدهی می توان کشت محصولات زمستانی را انجام داد یا می توان زمین را در زمستان به حالت آیش رها کرده و در بهار کشت انجام شود.

آفتابدهی در گلخانه می تواند دمای بسیار بالاتری را نسبت به باغ و یا مزرعه ایجاد کرده و در نتیجه موثر تر خواهد بود. آفتابدهی در بسیاری نقاط برای کنترل آفات و بیماری های توت فرنگی، گوجه فرنگی، بادمجان و خیار استفاده می شود. برای دریافت بیشترین میزان حرارت بهتراست مالچ های سقف و دیواره گلخانه کاملا شسته شود. طول مدت آفتاب دهی در گلخانه نیز 4 تا شش هفته می باشد.

نماتد ها در برابر گرما مقاوم آفتابدهی جمعیت نماتد ها را در خاک کاهش می دهد اما اثر این روش بر قارچ ها و علف های هرز بیشتر است .

مکانیسم های تاثیر آفتاب دهی خاک

دمای بی اثر سازی : بالا رفتن دمای خاک در زیر پوشش های پلی اتیلن باعث مرگ غیرفعال و یا تضعیف جمعیت پاتوژن ها در خاک می شود. قابل ذکر است  برای پاتوژن های مختلف دما و مدت گرمادهی متفاوت است.

فعال شدن عوامل کنترل بیولوژیک موجود در خاک: بدلیل تضعیف میکروارگانیسم های بیماریزا، عوامل بیوکنترل به راحتی بر آنها غلبه کرده و در رقابت برای مکان و غذا، پاتوژن را حذف می نماید. همچنین ترشح ترکیبات فرار توسط عوامل بیوکنترل باعث مرگ پاتوژن ها می شود.

تجمع CO₂ زیر پوشش پلاستیک: میزان دی اکسید کربن زیر پوشش پلاستیک به حدود 35 برابر بیشتر از خاک های بدون پوشش میرسد و باعث کاهش جمعیت پاتوژن ها می شود.

افزایش قدرت رشد گیاهان میزبان: وقتی که خاک ضدعفونی می شود گیاه از رشد قابل توجهی برخوردار می شود. در خاک های آفتاب داده شده تجمع بیشتر مواد آلی و معدنی به فرم قابل جذب در اطراف ریشه گزارش شده است.

افزایش جمعیت میکروارگانیسم های مفید خاک: علیرغم این که به وسیله آفتابدهی بسیاری از عوامل بیماریزا از بین می روند خوشبختانه برخی ارگانیسم های مفید قادر به حفظ حیات بوده و بعد از اتمام آفتابدهی جمعیت این عوامل میکروبی افزایش می یابد. از بین این عوامل می توان به هیف قارچ های مایکوریزا، باکتری های باسیلوس و ریزوبیوم و کرمهای خاکی اشاره کرد.

عوامل محدود کننده اثر آفتابدهی

آفتابدهی در زمین های واقع شده در مناطق گرمسیر با طول روز زیاد و ساعات طولانی آفتابی بهتر جواب می دهد. در مناطق ساحلی اثر آفتابدهی کمتر گزارش شده است.

خصوصیات خاک مانند کلوخه ای نبودن خاک ، رنگ خاک و رطوبت آن ، شیب زمین نیز بر روی میزان کارایی آفتابدهی موثر است. در خاک های تیره، با رطوبت بالا و اراضی دارای شیب جنوبی اثر آفتابدهی بیشتر است.

 نتیجه گیری

در ایران از روش آفتابدهی بیشتر در گلخانه ها و هنگام تغییر کشت در تابستان اجرا می شود. در گلخانه ها به دلیل تک کشتی محصول، طغیان آفات فراوان دیده می شود و آفتابدهی تا حد زیادی می تواند به کاهش اینوکلوم اولیه عوامل یماریزا کمک کند.

استفاده از این روش می تواند به کاهش هزینه سموم و کنترل آفات و بیماری ها در طول فصل کشت بعدی کمک کند.

آفات و بیماری هایی که توسط آفتابدهی کنترل می شوند به شرح زیر اند: