انار Punica granatum L. درختی مخصوص آب و هوای گرمسیری تا نیمه گرمسیری بوده و در نواحي ساحلي و مرطوب به صورت همیشه سبز ميباشد، ولي در نواحي خشک با زمستان های سخت بصورت خزان كننده است. به عقیده بسیاری از محققین، انار بومي ايران است و ايران از نظر تنوع، كیفیت، سطح زيركشت، تولید و صادرات انار از کشور های پیشرو در جهان است. از جمله مهم ترین عوامل موثر در ايجاد خسارت و كاهش محصول در باغات انار كشور ميتوان به بیماری ها و ناهنجاریهای مختلف ناشی از عوامل مختلف بیمای زا اشاره كرد. در این مقاله به برخی از مهم ترین آفات و بیماری ها در باغات انار اشاره می شود.
نماتد مولد غده یا ریشه گره ای Meloidogyne spp
عامل بیماری نماتد مولد غده می باشد. نماتد ها کرم های ریزی هستند که در خاک اطراف ریشه وجود داشته و با تغذیه از ریشه و سایر اندام های هوایی موجب ضعف کاهش رشد، زردی، کاهش محصول شده و علایمی مانند کمبود های غذایی در درخت ظاهر می شود.
مهمترین علامت آلودگی به نماتد وجود گره های زیاد در ساختار ریشه می باشد. نماتد در خاک های سبک و شنی توسعه بیشتری دارد. با توجه به عمر طولانی نماتد ها در خاک و به دلیل داشتن دامنه میزبانی وسیع و تغذیه از ریشه علف های هرز ضروری است که از انتقال خاک قسمت های آلوده از طریق وسایل و ادوات کشاورزی به نقاط غیر آلوده جلوگیری شود. همچنین نهال ها و قلمه های مورد نیاز نیز باید از تولید کنندگان معتبر و با گواهی خریداری شود.
پوسیدگی طوقه انار Phytophthora cactorum
در صورت ایجاد آلودگی منجر به خسارت شدید می شود. عامل بیماری موجب پوسیدگی ، شکاف خوردگی و ریزش پوست در محدوده ی طوقه می گردد. سبز خشک شدن درخت از دیگر نشانه های بیماری است. برای کاهش احتمال آلودگی باید از روش هایی در آبیاری استفاده کرد که آب در پای طوقه نماند. خاکدهی پای درخت نیز موجب افزایش بیماری می گردد.
ترشیدگی و پوسیدگی میوه
از بیماری های مهم که در زمان انبارداری ایجاد میشود. قارچ های مختلفی موجب ایجاد بیماری می شود مانند نماتوسپورا، آسپرژیلوس ، پنسیلیوم که از طریق سن های آلوده فعال در باغ، محل حمله کرم گلوگاه انار، عارضه ترکیدگی میوه و کلیه عواملی موجب ایجاد زخم در میوه میشوند، منتقل می شوند.
در محل نیش حشره ابتدا لکه های کرم رنگ تشکیل شده و لکه ها به تدریج بزرگ تر و تیره تر می شوند. دانه های انار در زیر این لکه ها تغییر رنگ داده و به تدریج له و ترشیده می شوند تا تمام میوه از بین برود. برای کاهش خسارت با عامل تولید زخم باید مبارزه کرد.
کپک خاکستری انار Botrytis
یکی از مهم ترین بیماری های پس از برداشت میوه انار می باشد. این بیماری با آلوده کردن غنچه گل انار موجب آلودگی میوه انار می باشد . علایم ظاهری بیماری به صورت کپک خاکستری پس از برداشت نمایان می شود. علایم اولیه بیماری به صورت نقاط کوچک و قهوه ای رنگ بر روی گل انار نمایان می شود . با گسترش بیماری توده قارچی سفید و خاکستری به همراه نقاط سیاه رنگ تمام میوه را دربر میگیرد. این قارچ نیز از طریق صدمات مکانیکی وارد می شود.
برای کنترل بیماری، جمع آوری و حذف میوه های آلوده ، جلوگیری از صدمات مکانیکی به میوه ها، نگهداری میوه در سردخانه و سم پاشی با بردو فیکس در زمان خزان هفتاد درصد برگ ها در پاییز، پس از هرس زمستانه، هنگام تورم جوانه ها و بعد از ریزش گلبرگ ها توصیه شده است.
کرم گلوگاه انار Spectrobates ceratonia
این آفت مهمترین عامل کاهش کمی و کیفی محصول انار و یکی از موانع مهم صادرات انار می باشد. کرم گلوگاه انار آفتی چند میزبانه بوده و علاوه بر انار به محصولاتی مانند پسته، انجیر، سیب و گردو نیز خسارت وارد می کند. زمستان گذرانی آفت به صورت سنین مختلف لاروی به ویژه سنین آخر در داخل انارهای باقیمانده روی درخت، زیر درخت، داخل انبار طی می شود. در بهار شفیرهها تشکیل و شپ پره های آفت بسته به دمای هوا در اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت هم زمان با آغاز گل های سری اول انار ظاهر می شود.
شپ پره ها پس از جفتگیری تخم خود را (به طور متوسط 25 عدد) داخل تاج انار یا شکاف های ناشی از ترکیدگی میوه می گذارند. لاروها پس از تفریخ از سطح داخلی کاسبرگ تغذیه می کنند. سپس با ایجاد سوراخی به داخل میوه رفته و آفات و بیماری های دیگر نیز از این طریق منتقل می شوند. خسارت این آفت بین 20 تا 80 درصد است. کرم گلوگاه انار در اصفهان سه تا چهار نسل بوده است. لارو این آفت از گل های مثمر و غیر مثمر و همچنین میوه های فندقی انار تغذیه کرده و موجب ریزش گل ها و میوه های تازه تشکیل شده می شود. با افزایش اندازه میوه و پایان گلدهی سری اول خسارت آفت به پایان می رسد
برای مدیریت این آفت باید از برنامه اصولی مدیریت استفاده کرد هر چند نمی توان به طور کلی آفت را در باغ ریشه کن نمود. از مهم ترین روش های زراعی که برای کنترل آفت استفاده میشود، می توان به کشت ارقام مقاوم، دقت درکاشت نهال و فراهم بودن تهویه کامل برای ریشه، آبیاری، حفظ پوشش سبز کف باغ، هرس درختان و کوددهی مناسب اشاره کرد.
در مبارزه غیر شیمیایی از روش هایی مانند جمع آوری انارهای کف باغ، پرچم زدایی و تاج تراشی و پوشش دهی میوه ها می توان استفاده کرد. میوههای انار خشک کف باغ را باید در اسفند ماه جمع آوری کرد. در طول فصل داشت نیز انارهای آلوده روی درختان و ریخته شده زیر درختان به ویژه در زمان نسل اول آفت جمع آوری گردد و در گوشه باغ در محفظه ای با توری های مش 18 انباشته شوند. بدین ترتیب ذخیره زمستانه دشمنان طبیعی حفظ شده و در بهار حشرات بالغ از توری خارج شده و به کنترل آفت می پردازند. در زمان برداشت نباید میوه های آلوده را جمع کرد تا شپ پره های آفات تخم ریزی خود را روی این میوه ها تکمیل کنند.
با توجه به تخم ریزی شپ پره کرم گلوگاه روی پرچم های واقع در تاج گل و میوه انار پس از خشک شدن پرچم ها حدود 2 تا 3 هفته پس از اوج گل دهی درختان انار (دهه آخر خرداد) و یا 5 تا شش هفته پس از ظهور اولین گل انار که در این زمان پرچم اکثر گل های انار خشک شده است داخل تاج به وسیله تاج تراش تمیز گردد.
شته انار Aphis punicae
عمومی ترین آفت درختان انار است و در شدت بیماری موجب ریزش غیر طبیعی گل های انار در ابتدای فصل می شد. اگر چه امکان کنترل شیمیایی شته انار با حشره کش هایی مانند پریمور وجود دارد ولی با رعایت نکات ساده می توان از جمعیت شته تا حد زیادی کم کرد. از مهم ترین این روش ها می توان به حذف پاجوش ها اشاره کرد. بهتر است که پاجوش ها تا زمان تخم گذاری آفات نگهداری شوند و سپس حذف شوند . در فصل بهار نیز نباید پاجوش ها و نرک ها را حذف کرد و هرس آنهاباید به میانه تابستان موکول شود.
کنه قرمز پاکوتاه انار Tenuipalpus punicae
از مهم ترین کنه های انار می باشد. این کنه از شیره برگ و پوست میوه تغذیه کرده و موجب ضخیم شدن برگ می شود. در خسارت شدید ریزش خارج از فصل برگ ها در درخت انار آلوده دیده می شود.
تغذیه آفت از پوست میوه موجب خشک شدن پوست و پیدایش لکه های قهوه ای سوخته و برنزه شدن پوست میوه انار می گردد. دانه های میوه کم آب و بی مزه بوده و به نظر می رسد خسارت کنه در ترکیدن انار تاثیر دارد. در باغات با کاربرد کم سموم خسارت کنه کمتر می باشد. آبیاری منظم و جلوگیری از کاهش شدید رطوبت باغ و حفظ پوشش علف های هرز در کنترل کنه موثر است.
سوسک چوبخوار انار Chrysobothris parvipunctata
این آفت عامل ثانویه و تشدید کننده عارضه سبز خشکی و یا زرد خشکی تنه و سرشاخه های درختان انار می باشد. این حشره آفت درختان میوه سردسیری است. لاروهای این آفت به شکل سر هاونی بوده و فعالیت زیاد دارند. آفت از بافت نازک بر روی شاخه های درختان ضعیف تغذیه و سپس تخمگذاری می کنند.
شاخه ها و تنه های آلوده به تدریج ضعیف تر شده و در صورت آلبودگی شدید در فصل تابستان خشک یا زرد خشک می شوند.
بیماری پوسیدگی طوقه درخت انار
این بیماری توسط شبه قارچ فیتوفترا ایجاد می شود. اولین علایم در طوقه و ریشه درختان آلوده ایجاد می شود. این علائم ابتدا به صورت نقاط تیره رنگ ظاهر شده و اگر سطح پوست این نواحی را کنار بزنیم بافت زیر آن تغییر رنگ داده و تیره شده است. این لکه ها به تدریج توسعه یافته و تمام طوقه را فرا می گیرد که این حالت منجر به سبز خشک شدن درخت می شود. همچنین سیاه شدن و پوسیدگی ریشه نیز دیده می شود.
همزمان با آغاز بیماری و بروز بیماری در طوقه علایم در اندام هوایی نیز دیده می شود. علایم به صورت ضعف و زردی کمی رشدی و کاهش محصول دیده می شود. البته این علایم در قسمت های هوایی زمانی مشاهده می شود که بیماری در حال توسعه است و باید بلافاصله برای مبارزه اقدام کرد.
شدت بیماری نسبت مستقیم با رطوبت خاک دارد. تراشیدن بافت های آلوده در ناحیه آلوده تا رسیدن به بافت سالم و ضدعفونی کردن محل با اکسی کلرور مس می تواند به کنترل بیماری کند.
نتیجه گیری
با کنترل اصول بهداشت باغ می توان از کاهش عملکرد بسیاری از آفات و بیماری ها جلوگیری کرد. در کرم گلوگاه انار جمع آوری انارهای آلوده و ریخته شده در کف باغ می تواند از تراکم آفت در سال بعد کم کند. همچنین وجین علف های هرز نیز بسیار موثر است. محلول پاشی با صابون نیز می تواند در کاهش خسارت شته ها موثر باشد و نیاز به سموم شیمیایی را کمتر نماید.
