آنچه در این مطلب می خوانید
هرس چیست
هرس یا (Pruning) به قطع کامل یا جزیی اندام های مختلف گیاه گفته می شود که به منظور تحت تاثیر قرار دادن و هدایت مسیر رشد و باروری گیاه یا اصلاح و بهبود نمای ظاهری که در نهایت باعث تنظیم و کنترل رشد، گلدهی و میوه دهی می گردد.
مدیریت تربیت درختان
برای پیشگیری از شکستگی شاخه اصلی و تاج درختان، در زمان تربیت نهال، انجام عمل هرس فرم لازم است همچنین در مرحله میوه دهی زیاد یا بارش سنگین برف نیز از قیم استفاده شود تا احتمال شکستگی شاخه کاهش یابد.
مدیریت هرس
در سالهای بعد از تربیت نهال نیز باید از طریق هرس و حذف شاخه های بیمار، خشکیده و نرک اقدام به سبک سازی و باز نگه داشتن تاج کرد تا از احتمال شکستن شاخه ها بر اثر تجمع سنگین برف ممانعت شود.
انواع هرس
هرس کردن از چند نظر طبقه بندی می شود:
1- هرس از نظر شدت انجام
2- هرس از نظر زمان انجام
3- هرس از نظر هدف
هرس خشک یا زمستانه
هرس خشک زمانی انجام می شود که درخت در حال خواب به سر می برد. در مناطق سردسیر این کار را از اواخر پاییز تا پایان زمستان و به طورکلی موقعی که درخت فاقد برگ است انجام می گیرد. از آنجا که شاخه هاى درخت حالت خشک دارند، این نوع هرس را (هرس خشک) مى نامند. در مناطق سردسیر که زمستان هاى سرد و یخبندان دارد، این کار را باید در اواخر فصل زمستان و پس از رفع یخبندان، یعنى موقعى که هوا روبه گرمى مى رود، انجام دهید. در مناطقى که اقلیم نسبتاً ملایمى دارند، مى توانید هرس خشک را زودتر انجام دهید. هرچه منطقهٔ مورد نظر، سردتر باشد باید عملیات هرس را دیرتر شروع کنید.
هرس سبز یا تابستانه
برخلاف هرس خشک، باید هرس سبز را زمانی انجام دهید که درخت در حال رشد است و از این رو آن را هرس تابستانه هم میگویند. بنابراین، هرس سبز را در مناطقى که تابستان زیاد گرمى ندارند مى توانید از اواخر خرداد تا اوایل مرداد ماه اجرا نمایید. اندام هاى زاید، خشک و مزاحم یا شاخه هایى را که شدیدا آلوده به آفت یا بیمارى هستند و با سمپاشى یا سایر اقدامات کنترل نمى شوند پس آنها را با هرس سبز از درخت جدا کنید. همچنین اجراى هرس سبز بر روى شاخه هایى صورت مى گیرد که قرار است در اواخر پاییز ىا در زمستان، عمل هرس خشک بر روى آنها انجام شود. از این رو مى توان گفت که هرس سبز، در واقع مقدمهٔ هرس خشک است.
هرس از نظر شدت
از این لحاظ، هرس به سه دسته ضعیف، متوسط وشدید تقسیم می کنند.
– در هرس ضعیف مقدار حذف شده شاخه کمتر است.
– در هرس متوسط از طول شاخه ها به مقدار متعادلی حذف می شوند و در نتیجه وضع رشد رویشی شاخه ها در حد متوسط می باشد.
– در هرس شدید مقدار بیشتری از شاخه ها را قطع می کنند. در این هرس به علت کاسته شدن تعداد زیادی از جوانه ها، شیره ی گیاهی بیشتری به باقیمانده جوانه ها رسیده و قدرت رشد شاخه بیشتر می شود.
هرس از نظر زمان
زمان انجام هرس
زمان هرس درختان بستگی به نوع درخت، نوع هرس و آب و هوای منطقه دارد که در مورد هر یک از درختان باید جداگانه بحث شود. بیشتر درختان خزان پذیر را در هنگام به خواب رفتن آنها از اواخر پاییز تا اوایل بهار هرس می کنند ولی منطقی تر آن است که درخت را پس از مدت زمان کوتاهی که از خواب بیدار شده باشد هرس کنید تا به ترمیم زخم خود قادر گردد. اما درختانی هم چون گیلاس و آلو را در تابستان هرس می کنند تا خطر ابتلای آنها به بیماری کاهش یابد. برخی درختان بر اثر هرس کردن از محل زخم و هرس شیرابه ترشح می کنند بنابراین اواخر پاییز زمان مناسبی برای هرس آنها است. البته در زمان هرس برای پانسمان و مرهم کردن زخم درخت می توان از چسب باغبانی استفاده کرد. هرس از نظر زمان به دو گروه خشک و سبز تقسیم می شود.
هرس از نظر هدف
در سال های اولیه رشد درخت، به منظور دادن شکل خاص به آن و ساخت اسکلت درخت، باید آن را هرس کرد. این نوع هرس را هرس فرم یا شکل دهی می نامند.
در سال های بعد تا پایان عمر درخت نیز، برای اینکه درخت به میوه بنشیند و محصول فراوان و مرغوبی بدهد بر حسب نوع درخت، لازم است هر یک یا چند سال یکبار هرس شود. این نوع هرس را که طرز انجام آن با هرس فرم فرق دارد هرس به میوه نشاندن یا هرس باردهی می گویند.
هرس فرم یا شکل دهی
به معنای ایجاد تغییراتی در فرم طبیعی و شکل رویشی درخت و دادن فرم مناسب به تاج است. با این هرس، اسکلتی مناسب برای باروری بهینه در سال های آتی ایجاد می شود و به این ترتیب، ضمن ایجاد فرم مناسب تاج و تنظیم شاخه بندی، مبارزه با آفات و امراض تسهیل می شود و هزینه برداشت کاهش می یابد. از طرف دیگر، ورود نور به درون تاج تسهیل می شود و رنگ و کیفیت درونی آن ها بهبود می یابد. برای اجرای این هرس، ابتدا نهال از ارتفاع 80 تا 100 سانتی متری زمین سربرداری می شود و تعداد سه تا چهار شاخه اصلی روی تنه که در جهت های مختلف و با فاصله عمودی حدود 10 سانتی متر از یکدیگر باشند و زاویه مناسبی با تنه داشته باشند، نگه داشته می شود. فاصله بین محل اولین شاخه های منشعب از تنه اصلی تا سطح زمین 45 تا 55 سانتی متر و درختان بر حسب نیاز، پاکوتاه یا پابلند تربیت میشوند. بعد از اجرای هرس فرم دهی، به مدت سه الی چهار سال نیاز به هرس نیست و بعد از این مدت، حذف شاخه های ناخواسته درون تاج ضروری است.
هرس نگهداری
حذف شاخه های فصلی متراکم یا شاخه های متمایل به داخل تاج درخت است و باید در مرحله باردهی کامل انجام شود. به این ترتیب از قطور شدن شاخه های زائد که هرس آن ها در آینده زخم های بزرگی به جا میگذارد، ممانعت می شود. طبیعت درخت ایجاب می کند هر چند سال یک بار شاخه های قدیمی، خشک، نرک و فرسوده داخل تاج را که به رغم مراقبت های دائمی انبوه می شوند حذف کنیم تا داخل تاج از نور کافی برخوردار شود.
هرس باردهی
این هرس همزمان با هرس مراقبت و پس از رفع خطر سرمای زمستانی است و هدف از آن تحریک درخت به ایجاد شاخه های جدید و برقراری تعادل بین اندام های هوایی و ریشه و همچنین تنظیم باردهی سالانه و کاهش شدت سال آوری است.
هرس احیا
این هرس روی درختان قدیمی صورت می پذیرد، زمانی که تاج درخت کاملاً فرسوده شده و شاخه هایی ضعیف تولید می کند و از نظر اقتصادی محصول خوب نمی دهد. با این هرس شاخه های زائد هرس شدید می شوند. در این هرس 30 تا 40 سانتی متر بعد از محل انشعاب تنه شاخه ها هرس شدید می شوند و محل زخمها با چسب پیوند پوشانده می شود.
سرزنی درختان
عبارت است از حذف بخش انتهایی تاج درخت برای کاهش ارتفاع، ازمیان رفتن تسلط انتهایی، تحریک شکستگی خواب جوانه های جانبی و همچنین باعث ورود نور بیش تر به قسمت های داخلی درخت و در نتیجه باعث افزایش راندمان محلول پاشی و ارتقای کیفیت میوه می شود. این عمل موجب ایجاد تمایل به رشد بوتهای و ایجاد درختانی با تاج فشرده خواهد شد. پرچین سازی های مکانیکی در واقع فرم هایی از عملیات سرزنی شاخه ها هستند. اجرای مکانیزه روش سرزنی در کشورهای مرکبات خیز امری متعارف است که از ماشین آلات مخصوص استفاده می شود و این عمل هر چهار سال یک بار صورت می گیرد.
واکنش درختان به هرس شدید
هرس شدید، رشد رویشی جدید را به ویژه اگر قبل از ظهور شاخساره های بزرگ انجام شود، تحریک می کند. واکنش رویشی به هرس در جایی به بیشترین حد خود می رسد که شدیدترین برش ها اعمال میشود که موجب ایجاد تمایلی شدید در درختان هرس شده برای بازیابی شکل طبیعی شان خواهد شد. هرس شدید باعث کاهش میوه دهی و افزایش درشتی میوه و محتوای عصاره میوه ها، کاهش املاح محلول و اسید می شود و معمولاً تغییری را در نسبت املاح محلول به اسید در پی نخواهد داشت. چنین هرسی در باغ هایی با شاخ و برگ درهم فرورفته به طور اصولی به کاهش محصول در نخستین سال اجرای هرس منجر می شود، ولی عملکرد در دومین یا سومین سال بعد از آن احیا خواهد شد. به هرحال این مسئله می تواند بر حسب قدرت درخت، شرایط باغ و اندازه محصول قبلی متفاوت باشد.
مزایای هرس
- افزایش سطح بارآوری درخت از طریق تشویق فتوسنتز
- بهبود وضعیت تهویه درون تاج
- ارتقای کارایی مصرف آب و راندمان فتوسنتز
- افزایش کیفیت میوه تولیدی
- مبارزه با سال آوری در ارقام مستعد
- کنترل شکل تاج (به ویژه در ارقام با عادت رشد عمودی)
- افزایش میزان تحمل در برابر تنش های محیطی
- مبارزه با عوامل بیماری زا و آفات
- امکان جوان سازی مجدد در درختان مسن و غیر اقتصادی
- ارتقای کارایی عملیات محلول پاشی (سم و کود)
- تسریع سرعت برداشت محصول و افزایش کارایی برداشت
- نگهداری اندازه درخت در حد مطلوب و جلوگیری از رشد بیش از حد و تراکم بالای شاخه ها
- حذف شاخه های خشکیده، بیمار، ضعیف و شکسته
- حذف شاخه های روی هم افتاده و خمیده
- خلوت کردن قسمت داخلی که در نتیجه سبب چرخش بهتر هوا داخل شاخه ها و دریافت بیشتر نور توسط شاخه های داخلی تاج
- جوان سازی درختان و درختچه های مسن
- حذف شاخه های ناخواسته، بدشکل، نابجا، خشک و آلوده به بیماری ها
- توزیع مناسب شاخه ها در کلیه جهات به گونه ای که هوا و نور به میزان کافی در تاج درخت نفوذ کند
- ایجاد تعادل بین اندام های رویشی و سیستم ریشه
- متعادل کردن بار میوه در درختان مثمر و جلوگیری از سال آوری
- دادن فرم و اسکلت مناسب به درخت
- شکل سازی و فرم دادن به گیاهان زینتی نظیر انواع سروها، شمشاد ها…
- محدود کردن رشد گیاه برای تسهیل عملیات باغی و جوان ساختن درختان مسن از طریق حذف شاخه های پیر
- تحریک گیاه برای تولید شاخه های جدید و گلدهی و میوه دهی در درختان و درختچه ها
نکته
– در این حالت شخص هرس کار می بایست در مورد فیزیولوژی درخت، شناخت انواع جوانه ها، نحوه گل دهی (روی شاخه های فصل جاری، یکساله، دوساله و …) و نحوه رشد و نمو درخت مورد نظر اطلاعات کافی داشته باشد.
عکس العمل درختان مختلف در مقابل هرس جوان سازی بسیار متفاوت بوده و برخی واکنش مثبت وبرخی واکنش منفی نشان می دهند. به هر حال قبل از اقدام به چنین عملی می بایستی مطالعات و بررسی های اولیه به صورت دقیق انجام گیرد و این عمل به صورت تدریجی و طی چند سال و تحت نظر متخصص و کارشناس امر انجام می شود و از هرس های شدید و یکباره به منظور جوان سازی درخت جدا خودداری شود.
